به گزارش ربات کشاورز مدیرعامل بانک سلول های بنیادی خون بند ناف رویان اظهار داشت: مهمترین مشکل ما در حوزه سلول های بنیادی این است که متاسفانه مراکز سلول درمانی و مراکز پیوند کم داریم. همینطور تعداد پزشکانی که پیوند انجام بدهند و به این کار علاقه داشته باشند، بسیار کم است.
به گزارش ربات کشاورز به نقل از ایسنا، مرتضی ضرابی در نشستی خبری که در بیمارستان بنت الهدی در خراسان برگزار شد، با اشاره به اینکه «امروز در زمره ۱۰ کشور برتری هستیم که دانش سلول های بنیادی را در اختیار دارند»، اظهار نمود: سلول بنیادی در آن واحد دو خصوصیت مهم دارد؛ یک اینکه قدرت تکثیر و خودنوع زایی دارد، یعنی می تواند سلول مشابه خویش را تولید نماید و همینطور می تواند به سلولهای دیگر تمایز پیدا کند.
وی افزود: هر سلولی بنیادی نیست ولی همه بافت های بدن سلول بنیادی دارند. مثلا مغز استخوان سلول بنیادی خون ساز دارد. بیشتر از ۵۰ سال است در دنیا از سلول های بنیادی مغز و استخوان برای بیماری های خونی استفاده و پیوند مغز استخوان انجام می گردد.
انواع مختلف سلول های بنیادی
مدیرعامل بانک سلول های بنیادی خون بند ناف رویان درمورد انواع سلول های بنیادی اظهار داشت: سلول بنیادی جنینی داریم که از جنین درحال تکمیل گرفته می گردد. سلول بنیادی بالغین از دیگر انواع سلول های بنیادی است که در تمام ارگان ها و بافت های بدن سلول بنیادی وجود دارد. در خون بند ناف هم سلول بنیادی داریم.
ضرابی با اشاره به اینکه «یکی از منابع سلول های بنیادی سلول مغز استخوان است»، تصریح کرد: در این روش که حدود ۵۰ سال است استفاده می شود، فرد باید در اتاق عمل تحت بیهوشی قرار بگیرد تا بتوانیم سلول بنیادی از مغز استخوان او بگیریم. نوع دیگری از سلول های بنیادی از خون محیطی گرفته می گردد در این روش فرد به دستگاهی شبیه دیالیز وصل شده و سلول بنیادی از خون محیطی او گرفته می گردد.
وی با اشاره به اینکه «بند ناف و جفت بعنوان یک مجرای ارتباطی بین مادر و جنین است»، خاطرنشان کرد: خون موجود در بند ناف و جفت مملو از سلول های بنیادی است که اگر جمع آوری شود می تواند بعنوان منبع مهمی از سلول های بنیادی مورد استفاده قرار بگیرد. بنابراین است که بانک های خون بندناف در دنیا شکل گرفته است. شرکت بن یاخته های رویان که زیر مجموعه پژوهشگاه رویان است هم فعالیت خویش را بعنوان مرکز جمع آوری سلول های بنیادی خون بند ناف از سال ۸۴ در کشور شروع کرد و درحال حاضر در تمام کشور دفاتر نمایندگی داریم که وظیفه جمع آوری خون بندباف را برعهده دارند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی افزود: خون موجود در بند ناف حجم ۸۰ تا ۲۰۰ میلی لیتر دارد. در زمان زایمان سه تا پنج دقیقه زمان طلایی داریم که وقتی نوزاد متولد شد، خون بند ناف را جمع آوری نماییم. نخستین پیوند خون بند ناف در ۱۹۸۸ در فرانسه انجام گرفت که نمونه خون بند ناف از خواهر یک بیمار به این برادر پیوند شد و از آن به بعد بود که امکان ذخیره سازی خون بند ناف مورد توجه قرار گرفت.
ضرابی خاطرنشان کرد: در دندان شیری اطفال نوعی سلول بنیادی وجود دارد که قابلیت تکثیر خوبی دارد. امکان جداسازی این سلول در کشور فراهم شده اما هنوز کاربرد درمانی ندارد.
ذخیره سازی ۱۱۰ هزار نمونه خون بند ناف در رویان
وی با اشاره به اینکه دو نوع بانک خون بند ناف عمومی و خصوصی داریم، اظهار داشت: در بانک عمومی نمونه خون بند ناف نوزادان اهدا می گردد و مالکیت آن بر عهده فرد نیست. در بانک خصوصی یا اصطلاحا خانوادگی معمولا قرارداد بسته می گردد که نمونه خون بند ناف برای خود فرد نگهداری شود که با پرداخت هزینه ای این کار صورت می گیرد. در رویان هر دو نوع بانک را داریم. درحال حاضر ۱۱۰ هزار نمونه خون بند ناف را در رویان از سال ۸۴ تابحال ذخیره سازی کردیم که این میزان بزرگترین ظرفیت سلول بنیادی خون بند ناف در خاورمیانه است.
مدیرعامل بانک سلول های بنیادی خون بند ناف رویان اضافه کرد: بانک خون بند ناف عمومی در بیمارستان شریعتی و سازمان انتقال خون هم وجود دارد ولی بانکی که هم خصوصی و هم عمومی باشد فقط در شرکت بن یاخته های رویان است.
ضرابی در مورد فرایند بانک خون اظهار داشت: خونگیری در بیمارستان با روشی ساده که البته از نظر پزشکی اهمیت بالایی دارد، انجام می گیرد. نمونه بلافاصله به آزمایشگاه مرکزی که در تهران است، منتقل می گردد. دفاتر نمایندگی در استان ها فقط نمونه های خون بند ناف را جمع آوری می کنند و کارجداسازی سلول بنیادی فقط در تهران انجام می گیرد. البته در چندسال اخیر در استان های مختلف همچون خراسان رضوی این کار را آغاز کردیم. نهایتا بعد اینکه سلول های بنیادی جداسازی شدند، آن حجم ۸۰-۲۰۰ میلی لیتر خون به حجم کیسه ۲۵ میلی لیتر تبدیل می گردد. یعنی سلول های اضافی، گلبول های قرمز و… را حذف می نماییم. این کیسه های نهایی را داخل تانک های ذخیره سلول و در دمای منهای ۱۹۶ درجه نگهداری می نماییم. هم اکنون گفته می شود، امکان نگهداری خون بند ناف تا ۲۰-۲۵ سال وجود داد.
وی خاطرنشان کرد: درحال حاضر در دنیا حدود ۸۰۰ هزار نمونه در بانک های عمومی و چهار میلیون نمونه در بانک های خصوصی ذخیره سازی شده و از این میزان حدود ۴۰ هزار پیوند با استفاده از خون بندناف در دنیا صورت گرفته است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی افزود: ما به جز دفاتر داخل کشور دو دفتر در عمان و کردستان عراق داریم. یعنی نمونه های خون بند ناف از کشور امارات و عراق را هم در بانک خصوصی ذخیره سازی می نماییم.
ضرابی با اشاره به اینکه «بانک شاخص های اطلاعات ژنتیکی سلول داریم»، عنوان کرد: یعنی هر سلول که ذخیره سازی می گردد باید شاخصه های ژنتیکی آن مشخص شود تا بتوانیم برای پیوند از آن استفاده نماییم. در پیوند فرد دهنده و گیرنده از نظر ژنتیکی باید باهم تطبیق داشته باشند. بنابراین بزرگترین بانک اطلاعات ژنتیکی که ۷۰ هزار دیتا دارد در بانک خون بند ناف داریم.
وی خاطرنشان کرد: از سایر ضمائم زایمانی به جز خون بند ناف هم استفاده می نماییم. ضمائم زایمانی به جز خون بند ناف شامل خود بند ناف، جفت و پرده جنینی است. پرده جنینی یک زخم پوش بسیار خوبی است که می تواند در سوختگی، زخم پای دیابتی و… مورد استفاده قرار گیرد. ما هم اکنون این پرده جنینی را فرآوری می نماییم. بند ناف نوعی سلول بنیادی دارد به نام سلول بنیادی میزانشیمی. این سلول ها می توانند به سلولهای ماهیچه ای، استخوانی و عصبی تبدیل شوند. چیزی که هم اکنون برای بیماران فلج مغزی از آن استفاده می نماییم.
مدیرعامل بانک سلول های بنیادی خون بند ناف رویان بیان کرد: ۵۴ درصد نمونه های خون بند ناف که در ایران ذخیره شده حاصل تولد نوزادان پسر و ۴۶ درصد حاصل تولد نوزادان دختر است. ۸۶ درصد نمونه هایی که جمع آوری کردیم حاصل زایمان سزارین و ۱۴ درصد حاصل زایمان طبیعی است. حجم خونی که در زایمان طبیعی گرفته می گردد بیشتر است. در مورد خانواده هایی که می خواهند حتما خون بند ناف را جمع آوری کنند، سفارش می نماییم زایمان به شکل طبیعی صورت بگیرد.
انجام ۳۰ پیوند با نمونه های خون بند ناف رویان
ضرابی اظهار نمود: با بیشتر از ۱۰۰۰ پزشک در تهران و شهرستان ها برای جمع آوری خون بند ناف همکاری داریم. بیشتر از ۴۰۰ بیمارستان در کشور نمونه گیری خون بند ناف را انجام می دهند. از نمونه های خون بند ناف رویان حدود ۳۰ پیوند انجام دادیم که بیشتر در زمینه بیماران مبتلا به اختلالات خونی بوده است. همینطور این شانس وجود دارد که نمونه خون بند ناف افراد غیر خویشاوند را در صورت تطابق ژنتیکی برای افراد استفاده نماییم.
تمام خانواده ها ذخیره سازی خون بند ناف را انجام دهند
وی اظهار داشت: به همه خانواده ها که در آستانه تولد فرزند هستند سفارش می نماییم ذخیره سازی خون بند ناف را انجام دهند اما خانواده هایی که ریسک فاکتور دارند؛ مثلا کودک مبتلا به سرطان خون و اختلالات خونی دارند سفارش می گردد بطور قطع این کار را انجام دهند. بیشترین پیوندهایی که انجام داده ایم پیوندهای خواهر و برادری بودند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی درمورد اینکه از هر نمونه خون بند ناف تا چندبار می توانیم استفاده نماییم، تصریح کرد: این مورد بستگی به نوع بیماری و اینکه چند کیسه از نمونه فریز شده باشد، دارد. معمولا هر نمونه خون بند ناف تا ۲-۳ کیسه می تواند فریز شود. معمولا برای بیماری های غیرخونی هر نمونه خون را برای چند بیمار می توان استفاده نمود.
ضرابی در پاسخ به این پرسش که چه افرادی می توانند از نمونه های خون بند ناف استفاده کنند، اظهار داشت: در دنیا هم به این شکل است که می گویند این سلول ها بیشتر از اینکه به درد خود فرد بخورد به درد دیگران می خورد. جمع آوری خون بند ناف مثل بیمه کردن ماشین و…است. با اینکه این کار را انجام می دهیم اما هیچ گاه آرزو نمی نماییم از آن بیمه استفاده نماییم. اگر احیانا کودک مبتلا به بیماری شود که نیاز به سلول بنیادی داشته باشد، خودش می تواند از نمونه خودش استفاده نماید. همینطور این نمونه ها برای هر کسی که با آن تطابق ژنتیکی داشته باشد، می تواند مورد استفاده قرار گیرد. خوشبختانه در کشور شرایط طوری است که بسیاری افراد از نظر ژنتیکی بایکدیگر تطبیق دارند.
خبرهایی امیدبخش از درمان بیماری ها با استفاده سلول های بنیادی
وی تشریح کرد: در کنار بیماری های خونی که با سلول های بنیادی خون بند ناف قابل درمان است، در دنیا در مورد خیلی بیماری ها درحال انجام کار تحقیقاتی هستند چونکه محققین معتقدند پتانسیل درمان بیشتر از ۷۰ بیماری با استفاده از سلول های بنیادی وجود دارد. در دنیا تلاش می گردد برای بیماران اتیسم، سکته مغزی، سکته قلبی و… کارآزمایی بالینی با استفاده از سلول های بنیادی را انجام دهند. به نظر می آید در یکی دوسال آینده بتوانیم برای درمان بخشی از این بیماری ها از سلول های بنیادی استفاده نماییم.
مدیرعامل بانک سلول های بنیادی خون بند ناف رویان اظهار نمود: سال قبل کارآزمایی بالینی را در کشور بر روی کودکانی که گرفتار فلج مغزی هستند شروع کردیم. این کار روی ۱۲۰ کودک انجام گرفت وسلول های بنیادی خون بند ناف را در یک مرحله به آنها تزریق کردیم. نتایج فاز اول خیلی خوب بوده و فاز دوم از اول دی ماه شروع شده و امیدواریم با نتایج آن امکان عرضه خدمات به همه بیماران فلج مغزی صورت بگیرد. البته نتایجی که گرفتیم متفاوت بوده و بعنوان مثال در بیماری تکلم او بهتر شده، در بیماری دیگر بینایی بهبود یافته و… آنچه در دنیابرای بهبود بیماران فلج مغزی با استفاده از سلول های بنیادی صورت گرفته نتایج بسیار امید بخشی داشته است.
ضرابی افزود: در دنیا خون بندناف را پس از تولد نوزادان نارس بلافاصله به خود آنها تزریق کردند و دیدند شرایط بهتر شده مثلاً عوارض تنفسی و عصبی کمتر شده است. ما هم این کار را در یکی از بیمارستان های تهران شروع کردیم.
جمع آوری بیشتر از ۱۳ هزار خون بند ناف در خراسان رضوی
وی اظهار داشت: در خراسان رضوی بیشتر از ۱۳ هزار خون بند ناف را از مردم جمع آوری کردیم. نمونه های بانک خصوصی خراسان رضوی ۱۳ هزار مورد است. آمار بانک های عمومی را ندارم اما احتمالاً حدود ۵۰۰ نمونه باید باشد. جمع آوری خون بند ناف در خراسان رضوی با همکاری بیمارستان بنت الهدی انجام شده و این بیمارستان در این زمینه بسیار فعال است. همینطور تنها بیمارستانی است که در مراکز استانها جمع آوری پرده جنینی را انجام می دهد و به دنبال توسعه طرح هایمان درمورد ضمائم زایمانی در بیمارستان بنت الهدی هستیم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی افزود: حتی برخی پیوندهایی که برای فلج مغزی و اتیسم قابل انجام است بزودی در بیمارستان بنت الهدی صورت خواهد گرفت. حدودا تمام بیمارستان ها جمع آوری خون بند ناف را انجام می دهند اما بیمارستان های بنت الهدی، سینا و مهر در این زمینه فعالیت بیشتری دارند.
هزینه اولیه نگهداری سلول های بنیادی ۳ میلیون تومان است
مدیرعامل بانک سلول های بنیادی خون بند ناف رویان درمورد هزینه نگهداری سلول های بنیادی خون بند ناف اظهار نمود: برای افرادی که می خواهند نمونه را در بانک خصوصی و برای خود نگهداری کنند هزینه اولیه ۳ میلیون و ۲۰۰ هزارتومان است و سالی ۱۴۰ هزار تومان هم برای نگهداری از نمونه دریافت می گردد. در بانک عمومی چون نمونه اهدا می گردد هزینه ای دریافت نمی نماییم.
ضرابی اضافه کرد: علت اینکه بانک های عمومی خیلی توسعه پیدا نکرده این است که اعتبار بانک عمومی را باید دولت تامین کند و دولت هم در چندسال گذشته بودجه ای برای توسعه بانک عمومی اختصاص نداده است. در مجموع حدود ۴۰۰۰-۵۰۰۰ نمونه در بانک عمومی ذخیره شده است.
وی بیان کرد: در خراسان رضوی فقط دکتر قاسمی و آن هم در بیمارستان های دکتر شیخ و منتصریه پیوند سلول های بنیادی را انجام می دهد که تعداد این پیوندها به جز برای بیماری های خونی فقط برای اوتیسم و فلج مغزی حدود ۲۰ پیوند انجام شده که آمار خوبی است.
مدیرعامل بانک سلول های بنیادی خون بند ناف رویان با اشاره به ۴۰ سالگی انقلاب اظهار داشت: دستاوردهای ما در حوزه پزشکی از حوزه های دیگر ملموس تر است. تلاش بر این است از سلول های بنیادی برای درمان بیماری های لاعلاج استفاده گردد. توان ما در دانش سلول های بنیادی به گونه ای است که نه تنها امروز به اینکه از خارج کشور خدمات دریافت نماییم، نیاز نداریم بلکه از خارج کشور به ما رجوع می کنند که خدمات سلول های بنیادی را از ما دریافت نمایند. این دستاورد ارزشمندی است.
مراجعه سالانه ۵۰۰ بیمار خارجی برای درمان ناباروری به رویان
ضرابی عنوان کرد: در پژوهشگاه رویان سالانه بالغ بر ۵۰۰ بیمار خارجی برای درمان ناباروری داریم. دستاورد دیگر مبحث ذخیره سلولی است که بزگترین ظرفیت سلولی در خاورمیانه است. اگر الآن بخواهیم یک نمونه سلول بنیادی خون بندناف را از سایر کشورها برای پیوند بیاوریم ۳۵- ۴۰ هزار دلار هزینه باید نماییم. درصدد این هستیم که در آینده نه چندان دور امکان صادرات محصولات سلولی را فراهم نماییم. دانش سلول های بنیادی در دنیا دانش نویی است و دودهه است که در دنیا مطرح شده. فاصله ما با دنیا در این زمینه کم است.
کمبود شدید مراکز سلول درمانی و پزشکان علاقه مند به پیوند در کشور
مدیرعامل بانک سلول های بنیادی خون بند ناف رویان خاطرنشان کرد: مهمترین مشکل ما در حوزه سلول های بنیادی این است که متاسفانه مراکز سلول درمانی و مراکز پیوند کم داریم. مراکزی مثل مشهد که بتوانند انواع پیوندها را انجام دهند کم داریم. بخشی از این موارد ناشی از نگاه پزشکان است؛ به این علت که کار سلول درمانی کاری پرزحمت است و عشق و علاقه می خواهد که پزشکی خویش را درگیر پیوند سلول بنیادی کند. افرادی مثل دکتر حمیدیه، قاسمی و… کم پیدا می شوند. تعداد پزشکانی که پیوند انجام بدهند بسیار کم است.
کشور سالانه به ۳۰۰۰ پیوند مغز استخوان نیاز دارد
ضرابی اضافه کرد: نیاز ما به انجام پیوند سلول های بنیادی خون ساز یا همان پیوند مغز استخوان، سالانه حدود ۳۰۰۰ پیوند است ولی در کشور طی۱۰ سال قبل حدود ۳۵۰۰ پیوند انجام شده است. یعنی فقط یک دهم نیاز کشور را مراکز پیوند ما توانستند پوشش دهند. علت این مورد علاوه بر کمبود مراکز پیوند و پزشکان علاقه مند، این است که با اینکه دولت دارد سوبسید می دهد و حمایت می کند اما هزینه پیوند زیاد است.
وزیر بهداشت مصمم بود پیوند باید مجانی انجام بگیرد. بنابراین بار مالی زیادی بر دوش بیمارستان ها می افتاد. هر پیوند درحال حاضر ۶۰-۷۰ میلیون تومان هزینه دارد بنابراین خیلی از بیمارستان ها زیربار این هزینه نمی روند. می توان گفت هزینه پیوند واقعا برای بیمار مجانی است چونکه مصوبه وزارت بهداشت است که هزینه ای بابت پیوند دریافت نشود.
وی در انتها با اشاره به ۱۴ دی ماه سیزدهمین سالگرد درگذشت مرحوم دکتر کاظمی آشتیانی، بنیان گذار پژوهشگاه رویان و بنیانگزار تحقیقات سلول های بنیادی در کشور اظهار داشت: در اوایل دهه ۸۰ به دنبال فعالیت هایی که در زمینه سلول های بنیادی در دنیا انجام گرفته بود ایشان برخی از محققین را به کشورهای دیگر فرستادند و مطالعاتی در چند کشور انجام شد و به این نتیجه رسیدند که یکی از عرصه های مهم در پزشکی بحث سلول های بنیادی است. منتها به سبب برخی ملاحظات اخلاقی که در این زمینه وجود داشت نامه ای خدمت مقام معظم رهبری نوشتند و از ایشان کسب تکلیف کردند.
