به گزارش ربات كشاورز مدیرعامل بانك سلول های بنیادی خون بند ناف رویان اظهار داشت: مهمترین مشكل ما در حوزه سلول های بنیادی این است كه متاسفانه مراكز سلول درمانی و مراكز پیوند كم داریم. همینطور تعداد پزشكانی كه پیوند انجام بدهند و به این كار علاقه داشته باشند، بسیار كم است.
به گزارش ربات كشاورز به نقل از ایسنا، مرتضی ضرابی در نشستی خبری كه در بیمارستان بنت الهدی در خراسان برگزار شد، با اشاره به اینكه «امروز در زمره ۱۰ كشور برتری هستیم كه دانش سلول های بنیادی را در اختیار دارند»، اظهار نمود: سلول بنیادی در آن واحد دو خصوصیت مهم دارد؛ یك اینكه قدرت تكثیر و خودنوع زایی دارد، یعنی می تواند سلول مشابه خویش را تولید نماید و همینطور می تواند به سلولهای دیگر تمایز پیدا كند.
وی افزود: هر سلولی بنیادی نیست ولی همه بافت های بدن سلول بنیادی دارند. مثلا مغز استخوان سلول بنیادی خون ساز دارد. بیشتر از ۵۰ سال است در دنیا از سلول های بنیادی مغز و استخوان برای بیماری های خونی استفاده و پیوند مغز استخوان انجام می گردد.
انواع مختلف سلول های بنیادی
مدیرعامل بانك سلول های بنیادی خون بند ناف رویان درمورد انواع سلول های بنیادی اظهار داشت: سلول بنیادی جنینی داریم كه از جنین درحال تكمیل گرفته می گردد. سلول بنیادی بالغین از دیگر انواع سلول های بنیادی است كه در تمام ارگان ها و بافت های بدن سلول بنیادی وجود دارد. در خون بند ناف هم سلول بنیادی داریم.
ضرابی با اشاره به اینكه «یكی از منابع سلول های بنیادی سلول مغز استخوان است»، تصریح كرد: در این روش كه حدود ۵۰ سال است استفاده می شود، فرد باید در اتاق عمل تحت بیهوشی قرار بگیرد تا بتوانیم سلول بنیادی از مغز استخوان او بگیریم. نوع دیگری از سلول های بنیادی از خون محیطی گرفته می گردد در این روش فرد به دستگاهی شبیه دیالیز وصل شده و سلول بنیادی از خون محیطی او گرفته می گردد.
وی با اشاره به اینكه «بند ناف و جفت بعنوان یك مجرای ارتباطی بین مادر و جنین است»، خاطرنشان كرد: خون موجود در بند ناف و جفت مملو از سلول های بنیادی است كه اگر جمع آوری شود می تواند بعنوان منبع مهمی از سلول های بنیادی مورد استفاده قرار بگیرد. بنابراین است كه بانك های خون بندناف در دنیا شكل گرفته است. شركت بن یاخته های رویان كه زیر مجموعه پژوهشگاه رویان است هم فعالیت خویش را بعنوان مركز جمع آوری سلول های بنیادی خون بند ناف از سال ۸۴ در كشور شروع كرد و درحال حاضر در تمام كشور دفاتر نمایندگی داریم كه وظیفه جمع آوری خون بندباف را برعهده دارند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی افزود: خون موجود در بند ناف حجم ۸۰ تا ۲۰۰ میلی لیتر دارد. در زمان زایمان سه تا پنج دقیقه زمان طلایی داریم كه وقتی نوزاد متولد شد، خون بند ناف را جمع آوری نماییم. نخستین پیوند خون بند ناف در ۱۹۸۸ در فرانسه انجام گرفت كه نمونه خون بند ناف از خواهر یك بیمار به این برادر پیوند شد و از آن به بعد بود كه امكان ذخیره سازی خون بند ناف مورد توجه قرار گرفت.
ضرابی خاطرنشان كرد: در دندان شیری اطفال نوعی سلول بنیادی وجود دارد كه قابلیت تكثیر خوبی دارد. امكان جداسازی این سلول در كشور فراهم شده اما هنوز كاربرد درمانی ندارد.
ذخیره سازی ۱۱۰ هزار نمونه خون بند ناف در رویان
وی با اشاره به اینكه دو نوع بانك خون بند ناف عمومی و خصوصی داریم، اظهار داشت: در بانك عمومی نمونه خون بند ناف نوزادان اهدا می گردد و مالكیت آن بر عهده فرد نیست. در بانك خصوصی یا اصطلاحا خانوادگی معمولا قرارداد بسته می گردد كه نمونه خون بند ناف برای خود فرد نگهداری شود كه با پرداخت هزینه ای این كار صورت می گیرد. در رویان هر دو نوع بانك را داریم. درحال حاضر ۱۱۰ هزار نمونه خون بند ناف را در رویان از سال ۸۴ تابحال ذخیره سازی كردیم كه این میزان بزرگترین ظرفیت سلول بنیادی خون بند ناف در خاورمیانه است.
مدیرعامل بانك سلول های بنیادی خون بند ناف رویان اضافه كرد: بانك خون بند ناف عمومی در بیمارستان شریعتی و سازمان انتقال خون هم وجود دارد ولی بانكی كه هم خصوصی و هم عمومی باشد فقط در شركت بن یاخته های رویان است.
ضرابی در مورد فرایند بانك خون اظهار داشت: خونگیری در بیمارستان با روشی ساده كه البته از نظر پزشكی اهمیت بالایی دارد، انجام می گیرد. نمونه بلافاصله به آزمایشگاه مركزی كه در تهران است، منتقل می گردد. دفاتر نمایندگی در استان ها فقط نمونه های خون بند ناف را جمع آوری می كنند و كارجداسازی سلول بنیادی فقط در تهران انجام می گیرد. البته در چندسال اخیر در استان های مختلف همچون خراسان رضوی این كار را آغاز كردیم. نهایتا بعد اینكه سلول های بنیادی جداسازی شدند، آن حجم ۸۰-۲۰۰ میلی لیتر خون به حجم كیسه ۲۵ میلی لیتر تبدیل می گردد. یعنی سلول های اضافی، گلبول های قرمز و… را حذف می نماییم. این كیسه های نهایی را داخل تانك های ذخیره سلول و در دمای منهای ۱۹۶ درجه نگهداری می نماییم. هم اكنون گفته می شود، امكان نگهداری خون بند ناف تا ۲۰-۲۵ سال وجود داد.
وی خاطرنشان كرد: درحال حاضر در دنیا حدود ۸۰۰ هزار نمونه در بانك های عمومی و چهار میلیون نمونه در بانك های خصوصی ذخیره سازی شده و از این میزان حدود ۴۰ هزار پیوند با استفاده از خون بندناف در دنیا صورت گرفته است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی افزود: ما به جز دفاتر داخل كشور دو دفتر در عمان و كردستان عراق داریم. یعنی نمونه های خون بند ناف از كشور امارات و عراق را هم در بانك خصوصی ذخیره سازی می نماییم.
ضرابی با اشاره به اینكه «بانك شاخص های اطلاعات ژنتیكی سلول داریم»، عنوان كرد: یعنی هر سلول كه ذخیره سازی می گردد باید شاخصه های ژنتیكی آن مشخص شود تا بتوانیم برای پیوند از آن استفاده نماییم. در پیوند فرد دهنده و گیرنده از نظر ژنتیكی باید باهم تطبیق داشته باشند. بنابراین بزرگترین بانك اطلاعات ژنتیكی كه ۷۰ هزار دیتا دارد در بانك خون بند ناف داریم.
وی خاطرنشان كرد: از سایر ضمائم زایمانی به جز خون بند ناف هم استفاده می نماییم. ضمائم زایمانی به جز خون بند ناف شامل خود بند ناف، جفت و پرده جنینی است. پرده جنینی یك زخم پوش بسیار خوبی است كه می تواند در سوختگی، زخم پای دیابتی و… مورد استفاده قرار گیرد. ما هم اكنون این پرده جنینی را فرآوری می نماییم. بند ناف نوعی سلول بنیادی دارد به نام سلول بنیادی میزانشیمی. این سلول ها می توانند به سلولهای ماهیچه ای، استخوانی و عصبی تبدیل شوند. چیزی كه هم اكنون برای بیماران فلج مغزی از آن استفاده می نماییم.
مدیرعامل بانك سلول های بنیادی خون بند ناف رویان بیان كرد: ۵۴ درصد نمونه های خون بند ناف كه در ایران ذخیره شده حاصل تولد نوزادان پسر و ۴۶ درصد حاصل تولد نوزادان دختر است. ۸۶ درصد نمونه هایی كه جمع آوری كردیم حاصل زایمان سزارین و ۱۴ درصد حاصل زایمان طبیعی است. حجم خونی كه در زایمان طبیعی گرفته می گردد بیشتر است. در مورد خانواده هایی كه می خواهند حتما خون بند ناف را جمع آوری كنند، سفارش می نماییم زایمان به شكل طبیعی صورت بگیرد.
انجام ۳۰ پیوند با نمونه های خون بند ناف رویان
ضرابی اظهار نمود: با بیشتر از ۱۰۰۰ پزشك در تهران و شهرستان ها برای جمع آوری خون بند ناف همكاری داریم. بیشتر از ۴۰۰ بیمارستان در كشور نمونه گیری خون بند ناف را انجام می دهند. از نمونه های خون بند ناف رویان حدود ۳۰ پیوند انجام دادیم كه بیشتر در زمینه بیماران مبتلا به اختلالات خونی بوده است. همینطور این شانس وجود دارد كه نمونه خون بند ناف افراد غیر خویشاوند را در صورت تطابق ژنتیكی برای افراد استفاده نماییم.
تمام خانواده ها ذخیره سازی خون بند ناف را انجام دهند
وی اظهار داشت: به همه خانواده ها كه در آستانه تولد فرزند هستند سفارش می نماییم ذخیره سازی خون بند ناف را انجام دهند اما خانواده هایی كه ریسك فاكتور دارند؛ مثلا كودك مبتلا به سرطان خون و اختلالات خونی دارند سفارش می گردد بطور قطع این كار را انجام دهند. بیشترین پیوندهایی كه انجام داده ایم پیوندهای خواهر و برادری بودند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی درمورد اینكه از هر نمونه خون بند ناف تا چندبار می توانیم استفاده نماییم، تصریح كرد: این مورد بستگی به نوع بیماری و اینكه چند كیسه از نمونه فریز شده باشد، دارد. معمولا هر نمونه خون بند ناف تا ۲-۳ كیسه می تواند فریز شود. معمولا برای بیماری های غیرخونی هر نمونه خون را برای چند بیمار می توان استفاده نمود.
ضرابی در پاسخ به این پرسش كه چه افرادی می توانند از نمونه های خون بند ناف استفاده كنند، اظهار داشت: در دنیا هم به این شكل است كه می گویند این سلول ها بیشتر از اینكه به درد خود فرد بخورد به درد دیگران می خورد. جمع آوری خون بند ناف مثل بیمه كردن ماشین و…است. با اینكه این كار را انجام می دهیم اما هیچ گاه آرزو نمی نماییم از آن بیمه استفاده نماییم. اگر احیانا كودك مبتلا به بیماری شود كه نیاز به سلول بنیادی داشته باشد، خودش می تواند از نمونه خودش استفاده نماید. همینطور این نمونه ها برای هر كسی كه با آن تطابق ژنتیكی داشته باشد، می تواند مورد استفاده قرار گیرد. خوشبختانه در كشور شرایط طوری است كه بسیاری افراد از نظر ژنتیكی بایكدیگر تطبیق دارند.
خبرهایی امیدبخش از درمان بیماری ها با استفاده سلول های بنیادی
وی تشریح كرد: در كنار بیماری های خونی كه با سلول های بنیادی خون بند ناف قابل درمان است، در دنیا در مورد خیلی بیماری ها درحال انجام كار تحقیقاتی هستند چونكه محققین معتقدند پتانسیل درمان بیشتر از ۷۰ بیماری با استفاده از سلول های بنیادی وجود دارد. در دنیا تلاش می گردد برای بیماران اتیسم، سكته مغزی، سكته قلبی و… كارآزمایی بالینی با استفاده از سلول های بنیادی را انجام دهند. به نظر می آید در یكی دوسال آینده بتوانیم برای درمان بخشی از این بیماری ها از سلول های بنیادی استفاده نماییم.
مدیرعامل بانك سلول های بنیادی خون بند ناف رویان اظهار نمود: سال قبل كارآزمایی بالینی را در كشور بر روی كودكانی كه گرفتار فلج مغزی هستند شروع كردیم. این كار روی ۱۲۰ كودك انجام گرفت وسلول های بنیادی خون بند ناف را در یك مرحله به آنها تزریق كردیم. نتایج فاز اول خیلی خوب بوده و فاز دوم از اول دی ماه شروع شده و امیدواریم با نتایج آن امكان عرضه خدمات به همه بیماران فلج مغزی صورت بگیرد. البته نتایجی كه گرفتیم متفاوت بوده و بعنوان مثال در بیماری تكلم او بهتر شده، در بیماری دیگر بینایی بهبود یافته و… آنچه در دنیابرای بهبود بیماران فلج مغزی با استفاده از سلول های بنیادی صورت گرفته نتایج بسیار امید بخشی داشته است.
ضرابی افزود: در دنیا خون بندناف را پس از تولد نوزادان نارس بلافاصله به خود آنها تزریق كردند و دیدند شرایط بهتر شده مثلاً عوارض تنفسی و عصبی كمتر شده است. ما هم این كار را در یكی از بیمارستان های تهران شروع كردیم.
جمع آوری بیشتر از ۱۳ هزار خون بند ناف در خراسان رضوی
وی اظهار داشت: در خراسان رضوی بیشتر از ۱۳ هزار خون بند ناف را از مردم جمع آوری كردیم. نمونه های بانك خصوصی خراسان رضوی ۱۳ هزار مورد است. آمار بانك های عمومی را ندارم اما احتمالاً حدود ۵۰۰ نمونه باید باشد. جمع آوری خون بند ناف در خراسان رضوی با همكاری بیمارستان بنت الهدی انجام شده و این بیمارستان در این زمینه بسیار فعال است. همینطور تنها بیمارستانی است كه در مراكز استانها جمع آوری پرده جنینی را انجام می دهد و به دنبال توسعه طرح هایمان درمورد ضمائم زایمانی در بیمارستان بنت الهدی هستیم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی افزود: حتی برخی پیوندهایی كه برای فلج مغزی و اتیسم قابل انجام است بزودی در بیمارستان بنت الهدی صورت خواهد گرفت. حدودا تمام بیمارستان ها جمع آوری خون بند ناف را انجام می دهند اما بیمارستان های بنت الهدی، سینا و مهر در این زمینه فعالیت بیشتری دارند.
هزینه اولیه نگهداری سلول های بنیادی ۳ میلیون تومان است
مدیرعامل بانك سلول های بنیادی خون بند ناف رویان درمورد هزینه نگهداری سلول های بنیادی خون بند ناف اظهار نمود: برای افرادی كه می خواهند نمونه را در بانك خصوصی و برای خود نگهداری كنند هزینه اولیه ۳ میلیون و ۲۰۰ هزارتومان است و سالی ۱۴۰ هزار تومان هم برای نگهداری از نمونه دریافت می گردد. در بانك عمومی چون نمونه اهدا می گردد هزینه ای دریافت نمی نماییم.
ضرابی اضافه كرد: علت اینكه بانك های عمومی خیلی توسعه پیدا نكرده این است كه اعتبار بانك عمومی را باید دولت تامین كند و دولت هم در چندسال گذشته بودجه ای برای توسعه بانك عمومی اختصاص نداده است. در مجموع حدود ۴۰۰۰-۵۰۰۰ نمونه در بانك عمومی ذخیره شده است.
وی بیان كرد: در خراسان رضوی فقط دكتر قاسمی و آن هم در بیمارستان های دكتر شیخ و منتصریه پیوند سلول های بنیادی را انجام می دهد كه تعداد این پیوندها به جز برای بیماری های خونی فقط برای اوتیسم و فلج مغزی حدود ۲۰ پیوند انجام شده كه آمار خوبی است.
مدیرعامل بانك سلول های بنیادی خون بند ناف رویان با اشاره به ۴۰ سالگی انقلاب اظهار داشت: دستاوردهای ما در حوزه پزشكی از حوزه های دیگر ملموس تر است. تلاش بر این است از سلول های بنیادی برای درمان بیماری های لاعلاج استفاده گردد. توان ما در دانش سلول های بنیادی به گونه ای است كه نه تنها امروز به اینكه از خارج كشور خدمات دریافت نماییم، نیاز نداریم بلكه از خارج كشور به ما رجوع می كنند كه خدمات سلول های بنیادی را از ما دریافت نمایند. این دستاورد ارزشمندی است.
مراجعه سالانه ۵۰۰ بیمار خارجی برای درمان ناباروری به رویان
ضرابی عنوان كرد: در پژوهشگاه رویان سالانه بالغ بر ۵۰۰ بیمار خارجی برای درمان ناباروری داریم. دستاورد دیگر مبحث ذخیره سلولی است كه بزگترین ظرفیت سلولی در خاورمیانه است. اگر الآن بخواهیم یك نمونه سلول بنیادی خون بندناف را از سایر كشورها برای پیوند بیاوریم ۳۵- ۴۰ هزار دلار هزینه باید نماییم. درصدد این هستیم كه در آینده نه چندان دور امكان صادرات محصولات سلولی را فراهم نماییم. دانش سلول های بنیادی در دنیا دانش نویی است و دودهه است كه در دنیا مطرح شده. فاصله ما با دنیا در این زمینه كم است.
كمبود شدید مراكز سلول درمانی و پزشكان علاقه مند به پیوند در كشور
مدیرعامل بانك سلول های بنیادی خون بند ناف رویان خاطرنشان كرد: مهمترین مشكل ما در حوزه سلول های بنیادی این است كه متاسفانه مراكز سلول درمانی و مراكز پیوند كم داریم. مراكزی مثل مشهد كه بتوانند انواع پیوندها را انجام دهند كم داریم. بخشی از این موارد ناشی از نگاه پزشكان است؛ به این علت كه كار سلول درمانی كاری پرزحمت است و عشق و علاقه می خواهد كه پزشكی خویش را درگیر پیوند سلول بنیادی كند. افرادی مثل دكتر حمیدیه، قاسمی و… كم پیدا می شوند. تعداد پزشكانی كه پیوند انجام بدهند بسیار كم است.
كشور سالانه به ۳۰۰۰ پیوند مغز استخوان نیاز دارد
ضرابی اضافه كرد: نیاز ما به انجام پیوند سلول های بنیادی خون ساز یا همان پیوند مغز استخوان، سالانه حدود ۳۰۰۰ پیوند است ولی در كشور طی۱۰ سال قبل حدود ۳۵۰۰ پیوند انجام شده است. یعنی فقط یك دهم نیاز كشور را مراكز پیوند ما توانستند پوشش دهند. علت این مورد علاوه بر كمبود مراكز پیوند و پزشكان علاقه مند، این است كه با اینكه دولت دارد سوبسید می دهد و حمایت می كند اما هزینه پیوند زیاد است.
وزیر بهداشت مصمم بود پیوند باید مجانی انجام بگیرد. بنابراین بار مالی زیادی بر دوش بیمارستان ها می افتاد. هر پیوند درحال حاضر ۶۰-۷۰ میلیون تومان هزینه دارد بنابراین خیلی از بیمارستان ها زیربار این هزینه نمی روند. می توان گفت هزینه پیوند واقعا برای بیمار مجانی است چونكه مصوبه وزارت بهداشت است كه هزینه ای بابت پیوند دریافت نشود.
وی در انتها با اشاره به ۱۴ دی ماه سیزدهمین سالگرد درگذشت مرحوم دكتر كاظمی آشتیانی، بنیان گذار پژوهشگاه رویان و بنیانگزار تحقیقات سلول های بنیادی در كشور اظهار داشت: در اوایل دهه ۸۰ به دنبال فعالیت هایی كه در زمینه سلول های بنیادی در دنیا انجام گرفته بود ایشان برخی از محققین را به كشورهای دیگر فرستادند و مطالعاتی در چند كشور انجام شد و به این نتیجه رسیدند كه یكی از عرصه های مهم در پزشكی بحث سلول های بنیادی است. منتها به سبب برخی ملاحظات اخلاقی كه در این زمینه وجود داشت نامه ای خدمت مقام معظم رهبری نوشتند و از ایشان كسب تكلیف كردند.