مدیر بانک مولکولی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران اظهار داشت: هرچه محدودیت های ناشی از تحریم ها بیشتر می شود، دسترسی پژوهشگران داخلی به این طیف از نمونه های مولکولی سخت تر می شود؛ بنا بر این می خواهیم کلکسیون وکتور و میزبان را گسترش دهیم تا بتوانیم درصد عمده ای از نیازهای پژوهشگران داخلی را پوشش دهد. همین طور ۱۷ مورد خدمت تخصصی در حوزه بیولوژی مولکولی و بیوتکنولوژی با شرایط بسیار مناسب به پژوهشگران، دانشگاه ها و مراکز پژوهشی ارائه می نماییم.
دکتر سجاد صاریخان در گفتگو با ایسنا گفت: بانک مولکولی یکی از بانکهای چهارگانه مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران است که در امتداد رسالت اصلی مرکز یعنی شناسایی، حفظ و نگهداری، تکثیر، توزیع و در اختیار قرار دادن نمونه ذخایر ژنتیکی کشور برای پژوهشگران کشور عمل می کند.
وی اضافه کرد: در دسترس قرار دادن نمونه طبق ضوابط مشخص و در سریع ترین زمان ممکن و با کیفیت قابل قبول، اصلی ترین تفاوت بانک مولکولی با سایر مراکز مشابه در کشور است. این بانک در قالب دو کلکسیون اصلی نمونه های مولکولی فعالیت می کند.
صاریخان تاکید کرد: در کلکسیون وکتور و میزبان، بیش از ۲۵۰ نمونه وکتور (حامل) و میزبان مهم و پرکاربرد در عرصه تحقیقات ژنتیک وجود دارد که در زمینه مهندسی ژنتیک در باکتری ها و مخمرها، سلول های انسانی، جانوری و گیاهی کاربرد دارند. این کلکسیون توانسته خدمات خوب و قابل قبولی ارائه کند و در وضعیت تحریم های بین المللی و سخت شدن شرایط دریافت نمونه از خارج، نیازهای پژوهشگران، دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی کشور را تا حد امکان برآورده کرده است.
وی اضافه کرد: هرچه محدودیت های ناشی از تحریم ها بیشتر می شود، دسترسی پژوهشگران داخلی به این طیف از نمونه های مولکولی سخت تر می شود؛ بنابراین می خواهیم این کلکسیون وکتور و میزبان را گسترش دهیم تا بتوانیم درصد عمده ای از نیازهای پژوهشگران داخلی را پوشش دهد.
کلکسیون DNA ژنومی
صاریخان اظهار داشت: نگهداری محتوای ژنومی تمامی موجودات زنده ای که در اطراف ما وجود دارد، شامل جانور، گیاه، انسان، میکروب و… از لحاظ علمی و اقتصادی مقدور نیست و باید این نمونه ها به شکل هدفمند، جمع آوری و نگهداری شوند.
مدیر بانک مولکولی اظهار داشت: دی ان ای ژنومی بیش از ۱۵۰۰۰ کد شناسه ایی از نمونه های بومی و غیر بومی با ارزش شامل انسانی، جانوری، گیاهی و میکربی استخراج شده اند و در وضعیت استاندارد نگهداری می شوند تا بعنوان یک منبع ژنتیکی برای مطالعات حال و آینده، مورد استفاده قرار گیرند.
وی تاکید کرد: شاید در چند دهه آینده و با روش های جدید امکان بررسی بیشتر و دقیق تر خاصیت های ژنتیکی یک موجود منقرض شده یا در معرض خطر انقراض فراهم آید. در اینجا نمونه های دی ان ای ژنومی نگهداری شده در بانک مولکولی می تواند مورد استفاده قرار بگیرد.
مدیر بانک مولکولی اظهار داشت: از بُعد آینده نگری هم اگر به این مساله نگاه نماییم، در هر دهه، شاهد ابداع روش های جدید و ظهور دیدگاه های نوین در حوزه بیولوژی هستیم. شاید دیدگاهی که حالا برای کاربرد نمونه های ژنتیکی داریم، به یک طیف خاص محدود شود، اما در ۳۰- ۲۰ سال دیگر با دیدگاه بسیار پیشرفته تری روبرو باشیم که اهمیت وجود چنین کلکسیونی را چندین برابر خواهدنمود.
ورود به حوزه پروتئین ها و آنزیم های نوترکیب
صاریخان اظهار داشت: در کنار این دو کلکسیون بعنوان رسالت اصلی بانک مولکولی، ۱۷ مورد خدمت تخصصی در حوزه بیولوژی مولکولی و بیوتکنولوژی با شرایط بسیار مناسب به پژوهشگران، دانشگاه ها و مراکز پژوهشی ارائه می نماییم. همین طور با هدف رفع نیازهای اصلی بانک مولکولی، روش های جدیدی توسعه پیدا کرده اند که می تواند در جهت رفع نیازهای کشور نیز مورد استفاده قرار بگیرد.
وی اضافه کرد: بعنوان مثال، باتوجه به توانمندی هایی که در دهه اخیر در مجموعه به وجود آمده است، کارهای خوبی در حوزه پروتئین و آنزیم های نوترکیب آغاز نموده ایم که در بخش های مختلف صنعتی، دارویی، کشاورزی کاربرد دارد.
فرایند تهیه نمونه های بانک مولکولی
مدیر بانک مولکولی در تشریح پروسه تهیه و جمع آوری نمونه اظهار داشت: یک سری از وکتورهای موجود در کلکسیون مولکولی، نمونه های تجاری هستند که روی آنها کار مهندسی انجام و یک محصول جدید تولید می شود. دستیابی به نمونه های تجاری باید بوسیله منابع بین المللی صورت گیرد و تلاش نموده ایم تا حد توان این نمونه ها را خریداری نموده و با هزینه پایین تر در اختیار پژوهشگران داخلی قرار دهیم.
صاریخان اضافه کرد: گاهی اوقات نمونه ها بوسیله اساتید و پژوهشگران کشور در قالب فرم اهدا در اختیار بانک مولکولی قرار داده می شوند. برخی نمونه ها نیز در مجموعه تولید می شوند. بیش از ۱۰ دانشگاه و مرکز پژوهشی برتر کشور نیز با مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران همکاری داشته و نمونه در اختیار ما قرار داده اند. تست های کنترل کیفی در آزمایشگاه های مرکز انجام و بعد از تأیید وارد بانکهای مربوطه می شوند.
فرایند نگهداری نمونه در بانک مولکولی
صاریخان اظهار داشت: دو شکل نگهداری نمونه در بانک شامل سپرده گذاری شخصی (safe deposit) و عمومی (public) است. در حالت اول، نمونه مورد نظر پژوهشگر با پرداخت هزینه در وضعیت استاندارد نگهداری شده و در اختیار فرد دیگری قرار نمی گیرد. در حالت دوم و بر طبق قرارداد، نمونه هایی به بانک اهدا می شود، در اختیار سایر پژوهشگران قرار می گیرد.
چالش های پژوهش در وضعیت تحریم و لزوم توجه به بودجه های پژوهشی مراکز خاص
مدیر بانک مولکولی اظهار داشت: قسمتی از نیازهای آزمایشگاهی ما در وضعیت تحریم با تلاش صنعتگران داخلی تا حدودی مرتفع شده است؛ بعنوان مثال، هر سال نمایشگاه تجهیزات و مواد آزمایشگاهی ایران ساخت را داریم. بنظر اینجانب در حوزه تجهیزات موفق تر از مواد عمل شده است به این علت که در حوزه مواد شیمیایی هنوز تا حد زیادی به مواد خالص خارجی وابستگی داریم. بجز بحث مشکل در دسترسی به برخی تجهیزات و مواد، با مشکل بالا رفتن هزینه ها ناشی از افزایش نرخ ارز روبرو می باشیم و عملاً بودجه های در نظر گرفته شده برای پروژه ها، جوابگو نیست.
صاریخان تاکید کرد: در چند سال اخیر با نگاهی که جهاد دانشگاهی در پیش گرفته است، هم از جهت حضور در نمایشگاه های سالانه و هم از جهت ورود به حوزه طرح های فناورانه، زمینه مناسب در جهت رفع کمبودهای واحدهای تحقیقاتی همچون مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران و مراکز مشابه فراهم گشته است.
وی اظهار داشت: مراکز پژوهشی بسیار خاص که در سطح ملی فعالیت می نمایند، همچون مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران، بودجه کمی در اختیار دارند. زمانی که از یک مرکز در سطح ملی انتظار وجود دارد، باید بودجه ای که به آن تخصیص داده می شود نیز در سطح ملی تحقق پیدا کند.
جوان گرایی، یکی از اهداف اصلی مرکز
صاریخان تاکید کرد: حدود ۹۰ درصد از پرسنل مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران، نیروهای جوان کشور هستند. در عین حال، زمینه برای حضور و استفاده از امکانات مرکز برای دانشجویان، اساتید، پژوهشگران و مراکز دانشگاهی و پژوهشی کشور فراهم گشته است.
مدیر بانک مولکولی ضمن استقبال از حضور پژوهشگران کشور در این مرکز اظهار داشت: در کنار ارائه خدمات تخصصی، زمانی که پژوهشگران با توانمندی مرکز آشنا می شوند، علاقه مندی به کارهای پژوهشی مشترک یا استفاده از خدمات تخصصی افزوده می شود. قبل از همه گیری کرونا، دوره های آموزشی مختلفی در مرکز برگزار می شد که به تعامل بهتر با پژوهشگران منجر می شد و امیدواریم در آینده شاهد برگزاری مجدد این دوره ها باشیم.