به گزارش ربات کشاورز، ایران اکنون جایگاه خویش را به عنوان یکی از سه کشور برتر جهان در صنعت رادیودارو تثبیت کرده و آمارها نشان میدهد تعداد دستگاههای تصویربرداری پزشکی هسته ای در کشور رشد داشته است.
به گزارش ربات کشاورز به نقل از مهر، انرژی هسته ای بعنوان یکی از منابع مهم انرژی، کاربردهای گسترده ای در حوزه های مختلف علمی و پزشکی دارد. یکی از کاربردهای برجسته انرژی هسته ای در پزشکی، تولید «رادیو داروها» است. رادیو داروها ترکیبات شیمیایی هستند که حاوی رادیو نوکلئیدها یا همان هسته های اتمی رادیواکتیو بوده و به منظور تشخیص یا درمان بیماری ها، به بیمار تزریق یا خورانده می شوند.
رادیونوکلئیدهای موجود در این ترکیبات، پرتوهای مختلفی مانند آلفا، بتا و گاما تولید می کنند که هر یک خصوصیت های خاصی دارند. این پرتوها به علت انرژی و خاصیت نفوذپذیری خود، قادرند در بدن هدف قرار گرفته و به تشخیص دقیق بیماری هایی مانند سرطان، اختلالات قلبی و مشکلات غدد درون ریز کمک کنند. همین طور در درمان، این پرتوها می توانند به شکل موضعی سلول های سرطانی را تخریب کنند بدون این که به بافت های سالم صدمه قابل توجهی وارد شود.
فناوری رادیو داروها یکی از موفقیتهای برجسته پزشکی مدرن است که در چند دهه اخیر تحولات قابل ملاحظه ای در حوزه تشخیص و درمان بیماری ها، بخصوص بیماری های پیچیده مانند سرطان، ایجاد کرده است. استفاده از رادیو داروها در تصویربرداری هسته ای و درمان های هدفمند، سبب پیشرفت قابل توجهی در تشخیص زودهنگام بیماریها و کاهش عوارض ناشی از روش های درمانی سنتی شده است.
با این حال، کشورهای درحال توسعه به علت محدودیت های زیرساختی و دسترسی کمتر به تکنولوژی های جدید، کمتر توانسته اند از این تکنولوژی بهره مند شوند. دراین میان، ایران با پیشرفت در تولید رادیو داروها و راه اندازی مراکز تخصصی، قدمهای مهمی در به کارگیری این فناوری برداشته است.
اهمیت فناوری رادیو داروها در تشخیص و درمان سرطان
فناوری رادیو داروها در تشخیص و درمان سرطان نقش کلیدی و راهبردی دارد و پیشرفتهای آن به پزشکان این امکان را می دهد که بطور دقیق تر و مؤثرتر بیماریها بخصوص سرطان را شناسایی و درمان کند. در ادامه به مهم ترین خصوصیت ها و تأثیرات این فناوری در این زمینه اشاره می شود.
پزشکی شخصی سازی شده
رادیو داروها در پزشکی شخصی سازی شده نقشی حیاتی دارند و کمک می کنند تا درمان ها بطور دقیق تری برای هر بیمار انتخاب، شوند که نتیجه آن کاهش عوارض جانبی و افزایش اثر بخشی است.
نقش در توسعه داروهای جدید
رادیو داروها در ارزیابی توزیع و اثربخشی داروها نقش دارند و به پژوهشگران کمک می کنند تا داروهای جدید را با دقت بیشتری آزمایش نمایند این امر موجب تسریع روند پژوهش و توسعه داروهای جدید می شود.
رادیو داروها بطور قابل ملاحظه ای در بهبود تشخیص و درمان سرطان و همین طور سایر بیماریها نقش دارند. این فناوری ها نه فقط به دقت بیشتر در تشخیص و درمان کمک می کنند بلکه در توسعه داروهای هدفمند شخصی سازی شده کاهش هزینه ها و ارتقا کیفیت زندگی بیماران تأثیر فراوانی دارند. استفاده از رادیو داروها و به پژوهشگران کمک می نماید تا به درمان های نوین و اثر بخش تری دست یابند و پروسه پژوهش و توسعه داروها را تسریع کنند.
تحولات فناوری رادیو داروها در پزشکی، درمان و تشخیص
جایگاه فناوری رادیو داروها
فناوری رادیو داروها به بخشی جدایی ناپذیر از پزشکی مدرن در تشخیص و درمان بیماری ها، بخصوص سرطان، تبدیل گشته است. در کشورهای پیشرفته، استفاده از خدمات پزشکی هسته ای به شکل گسترده رواج دارد، در حالیکه کشورهای درحال توسعه به علت محدودیت های زیرساختی، بخصوص در حوزه تولید رادیو داروها، کمتر توانسته اند از این تکنولوژی بهره مند شوند.
برای استفاده مؤثر از این تکنولوژی، وجود دو زیرساخت اصلی ضروری است: تولید رادیودارو و استفاده از آن در مراکز درمانی، بخصوص روشهای فنی تصویربرداری هسته ای SPECT و PET که تحولات عظیمی در تشخیص بیماری هایی مانند سرطان، بیماری های قلبی و عصبی به وجود آورده اند.
تحولات در حوزه تشخیص با استفاده از فناوری رادیوداروها
تصویربرداری SPECT
از دهه ۱۹۷۰، استفاده از رادیو داروها در روش تصویربرداری SPECT، تحولات قابل توجهی در تشخیص دقیق بیماریها ایجاد کرده است. این شیوه بخصوص در تشخیص بیماری های قلبی، پیگیری درمان سرطان، و شبیه سازی عملکرد مغزی در بیماری هایی مانند آلزایمر و پارکینسون به کار می آید. یکی از مهم ترین مزایای SPECT، تصویربرداری دقیق و غیرتهاجمی آنست.
تصویربرداری PET
فناوری PET با قابلیت تصویربرداری از فرآیندهای متابولیکی و بیولوژیکی بافت ها، تحولات قابل ملاحظه ای در تشخیص زودهنگام سرطان، ارزیابی درمان ها و پیگیری مشکلات قلبی به وجود آورده است. PET به علت دقت بالاتر و امکان ترکیب با CT یا MRI، اطلاعات جامع تری از ساختار و عملکرد بدن فراهم می آورد. علاوه بر این، PET توانایی تشخیص اختلالات مغزی و مدیریت بیماری های عصبی مانند آلزایمر و پارکینسون را دارد.
وضعیت ایران در فناوری های تصویربرداری هسته ای
ابزار تشخیصی در پزشکی در بیمارستان ها و مراکز خصوصی زیر مجموعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تهیه نصب و مورد بهره برداری قرار می گیرد. در مقاله ای با عنوان «توزیع تجهیزات پزشکی تشخیصی درمانی سرمایه ای در ایران در سال ۱۳۹۵ و برآورد تعداد دستگاه مورد نیاز تا سال ۱۴۰۴» در سال ۱۳۹۶ در مجله تخصصی اپیدمیولوژی ایران توسط متخصصین و مسؤلان امر به چاپ رسیده تعداد دستگاههای گاما کمرا در ارتباط با تصویر برداری (SPECT در سال ۱۳۹۵ تعداد ۱۷۶ دستگاه و برآورد آن برای ۱۴۰۴ تعداد ۲۲۶ دستگاه بوده است.
در همین مقاله تعداد دستگاه PET Scan (مربوط به تصویر برداری PET) در سال ۱۳۹۵ تعداد ۳ دستگاه و برآورد تعداد دستگاه مورد نیاز تا سال ۱۴۰۴ تعداد در ۱۶ دستگاه ارزیابی شده است. با عنایت به اطلاعات موجود تعداد دستگاههای تصویربرداری SPECT اکنون حدود ۲۱۶ دستگاه در ۳۱ استان و دستگاههای تصویربرداری PET اکنون ۱۰ دستگاه است.
با توجه به گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی در مورد توزیع اسکنرهای تصویربرداری در سال ۲۰۲۳ مشخص می شود تعداد اسکنرهای SPECT در سطح جهانی در این سال به حدود ۲۷۰۱۸۰ دستگاه رسیده است. توزیع این اسکنرها بطور نامتناسبی در کشورهای با درآمد بالا متمرکز است.
هر چند تعداد اسکنرهای SPECT در کشور هنوز هم از میانگین جهانی ( (۳۰۵) اسکنر به ازای هر میلیون نفر پایین تر) است در عین حال ایران در این گزارش از نظر تعداد اسکنرهای SPECT جزو کشورهای با درآمد بالاتر از متوسط (Upper-Middle Income) دسته بندی شده است.
وضعیت جهانی و ایران در عرصه تولید رادیو داروها و تصویربرداری هسته ای
در سطح جهانی، دسترسی به دستگاههای SPECT و PET بشدت به سطح درآمد کشورها وابسته است. کشورهای با درآمد بالا چندین برابر بیش از کشورهای با درآمد متوسط و کم، به این تجهیزات دسترسی دارند.
بازار جهانی رادیو داروها در سال ۲۰۲۴ با ارزشی بین ۶.۷۴ تا ۱۱.۸۵ میلیارد دلار تخمین زده شده است. همین طور پیشبینی می شود تا سال ۲۰۳۴، این بازار با نرخ رشد سالانه مرکب (CAGR) بین ۷.۵۳٪ تا ۱۱.۴۵٪ به بالای ۲۵ میلیارد دلار برسد.
ایران در حوزه تولید رادیوداروها و دستگاههای تصویربرداری هسته ای پیشرفت هایی داشته است، اما بازهم وابستگی قابل توجهی به واردات رادیوایزوتوپ های کلیدی مانند مولیبدن -۹۹m و لوتسیوم -۱۷۷ وجود دارد.
توسعه زیرساخت های در رابطه با تولید رادیو داروها، همچون تولید رادیوداروهای کاربردی نظیر FDG (فلوئورودئوکسی گلوکز) و افزایش تعداد دستگاههای PET، از اولویت های مهم جهت ارتقاء جایگاه ایران در حوزه پزشکی هسته ای است.
افزایش تعداد اسکنرهای PET از ۲۲۵ به تعداد بیشتر و ارتقاء جایگاه ایران در زمینه جهانی پزشکی هسته ای، از اهداف مهم کشور بحساب می آید.
تولید اولین دوز رادیوداروی FDG در یکی از بیمارستان ها تهران
سیکلوترون یکی از بیمارستان های تهران، در جهت تحقق خودکفایی کشور در تامین رادیوداروهای پزشکی و تولید رادیوایزوتوپ های مورد نیاز در تصویربرداری PET، نصب و به راه افتاده است. همین طور بخش تولید رادیودارو در این بیمارستان پارسال موفق به تولید اولین دوز رادیوداروی FDG شد. البته تنها شرکت متولی امر تولید و توزیع رادیو داروها در کشور، یک شرکت دولتی متعلق به سازمان انرژی اتمی ایران است.
تولید ۷۰ نوع رادیودارو در ایران
ایران با تولید ۷۰ نوع رادیودارو و تامین نیاز بالاتر از ۶۵۰۰ مرکز پزشکی هسته ای، جایگاه خویش را بعنوان یکی از سه کشور برتر جهان در این صنعت تثبیت کرده و با صادرات به ۱۵ کشور، سودی معادل ۷۰ میلیون دلار را در سال ۱۴۰۴ به ارمغان آورده است.
وضعیت اسکنرهای تصویربرداری SPECT و PET در ایران
در حال حاضر، تعداد اسکنرهای SPECT در ایران حدود ۲۱۶ دستگاه است که در ۳۱ استان کشور توزیع شده اند. این رقم پایین تر از متوسط جهانی ۳.۵ اسکنر به ازای هر میلیون نفر است.
در زمینه PET (تصویربرداری از فرآیندهای متابولیکی و بیولوژیکی بافت ها) نیز، تعداد اسکنرهای فعال در کشور حدود ۱۰ دستگاه برآورد می شود که به مراتب کمتر از متوسط جهانی (۰.۷۳۹ اسکنر به ازای هر میلیون نفر) است. در حالیکه در کشورهای با درآمد بالا، بالاتر از ۳ اسکنر PET به ازای هر میلیون نفر وجود دارد.
چالش ها و اولویت ها
وابستگی به واردات
ایران به واردات بیشتر رادیوایزوتوپ های حیاتی همچون مولیبدن -۹۹mو لوتسیوم -۱۷۷ وابستگی شدیدی دارد. این مساله سبب صدمه پذیری زنجیره تامین رادیوداروها و افزایش هزینه ها در حوزه پزشکی هسته ای می شود.
نیاز به توسعه زیرساخت ها
یکی از اولویت های اساسی برای ارتقاء جایگاه ایران در پزشکی هسته ای، توسعه زیرساخت های تولید داخلی رادیوایزوتوپ ها، افزایش ظرفیت تولید رادیوداروهای درمانی و تشخیصی، و افزایش تعداد اسکنرهای PET و SPECT است.
ایران در سالیان اخیر در حوزه تولید رادیو داروها و سودجستن از فناوری های تصویربرداری پزشکی هسته ای پیشرفت های قابل توجهی داشته است. در عین حال، چالش هایی همچون کمبود در تولید رادیوایزوتوپ های کلیدی، تعداد محدود اسکنرها و نیاز به گسترش زیرساخت های تخصصی بازهم پابرجا است. برای رقابت با کشورهای پیشرفته و دستیافتن به جایگاه برتر جهانی در این عرصه، لازم است که تولید داخلی رادیوایزوتوپ ها تقویت شود و شبکه تجهیزات و مراکز پزشکی هسته ای در کشور گسترش یابد.
حرف آخر اینکه در مقاله ای با عنوان توزیع تجهیزات پزشکی تشخیصی درمانی سرمایه ای در ایران در سال ۱۳۹۵ و برآورد تعداد دستگاه مورد نیاز تا سال ۱۴۰۴ در سال ۱۳۹۶ در مجله تخصصی اپیدمیولوژی ایران توسط متخصصین و مسئولان امر به چاپ رسیده تعداد دستگاههای گاما کمرا در رابطه با تصویر برداری (SPECT در سال ۱۳۹۵ تعداد ۱۷۶ دستگاه و برآورد آن برای ۱۴۰۴ تعداد ۲۲۶ دستگاه بوده است. در همین مقاله تعداد دستگاه PET Scan (مربوط به تصویر برداری PET) در سال ۱۳۹۵ تعداد ۳ دستگاه و برآورد تعداد دستگاه مورد نیاز تا سال ۱۴۰۴ تعداد در ۱۶ دستگاه ارزیابی شده است. در سطح جهانی، دسترسی به دستگاههای SPECT و PET بشدت به سطح درآمد کشورها وابسته است.
منبع: ربات کشاورز