آرمان زارعی: در بازار امروز، برنج دیگر فقط یک کالای خوراکی نیست؛ هر دانه اش نشانی از تورم انباشته، افت قدرت خرید و فشار معیشتی است. جدیدترین داده های رسمی مرکز آمار ایران از مهرماه ۱۴۰۴ نشان داده است متوسط قیمت برنج ایرانی درجه یک در بازار خرده فروشی به حدود ۳۳۰ هزار تومان رسیده؛ در حالیکه همین رقم در مهر سال قبل حدود ۱۳۰ هزار تومان بود. یعنی در فاصله ۱۲ ماهه، قیمت این کالای اساسی حدودا دو و نیم برابر شده است.
افزایش قیمت فقط به برنج ایرانی محدود نیست. برنج خارجی درجه یک هم در ماه های اخیر رشد قابل ملاحظه ای داشته و در مهر سال جاری به طور متوسط حدود ۹۵ هزار تومان فروخته شده است؛ رقمی که نسبت به شهریور همین سال نزدیک به ۸ درصد و در مقایسه با مهر پارینه نزدیک به ۹۰ درصد بالا رفته است. با این روند، حتی برنج خارجی هم دیگر آن جایگزین اقتصادی سابق نیست و برای خیلی از خانواده ها به کالایی نسبتاً گران تبدیل گشته است.
افزایش بالاتر از ۱۴۰ درصدی قیمت برنج قبل از این رضا کنگری، رئیس اتحادیه بنکداران مواد غذایی، در گفتگو با خبرگزاری خبرآنلاین در رابطه با وضع بازار برنج و علل افزایش قیمتها توضیح داد. وی با اشاره به افزایش بالاتر از ۱۴۶ درصدی قیمت برنج ایرانی در یک سال قبل اظهار داشت: «پارسال این موقع قیمت برنج بین ۷۰ تا ۹۰ هزار تومان بود. وزارت جهاد کشاورزی برای پشتیبانی از تولید داخل، واردکنندگان را تشویق کرد که به ازای هر کیلو برنج ایرانی، دو کیلو برنج وارد کنند. این اقدام سبب شد خرید انبوه صورت گیرد و کالا از دست کشاورز و بازار جمع شود و در عمل نوعی انحصار بوجود آمد.»
قدرت خرید کارگران در یک دهه سقوط کرد/ از ۹۵ کیلو برنج در سال ۹۴ تا ۳۱ کیلو در ۱۴۰۴ در این شرایط، مقایسه تاریخی این اعداد تصویر روشنی از عمق تورم در یک دهه گذشته به دست می دهد. در سال ۱۳۹۴، برمبنای داده های بانک مرکزی، میانگین قیمت هر کیلو برنج ایرانی ممتاز حدود ۷ هزار و ۵۰۰ تومان و برنج خارجی حدود ۴ هزار تومان بود. به بیان ساده، قیمت برنج ایرانی طی ده سال بالاتر از ۴۰ برابر و قیمت برنج خارجی حدود بیست وچهار برابر شده است. در همان سال، حداقل حقوق کارگران حدود ۷۱۲ هزار تومان بود؛ با این رقم، یک خانوار می توانست نزدیک به ۹۵ کیلو برنج ایرانی خریداری کند. اما در سال ۱۴۰۴، با حداقل حقوق ۱۰ میلیون و ۳۹۰ هزار تومان همین خانواده فقط قادر به خرید ۲۷ تا ۳۱ کیلو برنج ایرانی است.
قیمت برنج ۴۰ برابر شد/ حداقل دستمزد ۱۲ برابر رشد کرد! این مقایسه ساده، شکاف میان دستمزد و هزینه زندگی را بهتر از هر شاخص اقتصادی دیگری آشکار می کند. در حالیکه طی ده سال قبل حداقل دستمزد حدود ۱۲ برابر رشد کرده، قیمت برنج ۴۰ برابر بالا رفته است. بنابراین، سهم برنج از سبد مصرفی خانوارها بشدت کم شده و خیلی از مردم ناچار به حذف یا جایگزینی آن شده اند.
گزارش ها از بازارهای شمال کشور، جایی که برنج ایرانی تولید می شود، تصویر دیگری از این حقیقت تلخ ارائه می کند. کشاورزان می گویند هزینه های تولید از بذر تا کود و ماشین آلات، در چند سال گذشته چند برابر شده و همین مساله سبب شده قیمت تمام شده برنج افزایش یابد. با این حال، کاهش قدرت خرید مصرف کننده سبب شده قسمتی از برنج تولیدی روی دست فروشندگان بماند.
همینطور یکی از فروشندگان در بازار تهران می گوید: «قبلاً مشتری ها کیسه کامل می خریدند، الان بیشتر مردم نیم کیلو یا یک کیلو می گیرند. خرید کیلویی شده، نه کیسه ای.»
چرا قیمت برنج گران شد؟ اما چرا قیمت برنج در مقایسه با سایر کالاهای اساسی چنین جهش بی سابقه ای داشته؟ کارشناسان سه عامل اصلی را مؤثر می دانند: کاهش سطح زیرکشت در بعضی مناطق شمالی به سبب کمبود آب، افزایش هزینه واردات و وابستگی به نرخ ارز، و در نهایت رشد مداوم هزینه حمل و نقل و بسته بندی. بگفته کنشگران بازار، قیمت تمام شده هر کیلو برنج ایرانی در سالجاری به سبب افزایش بهای سوخت، دستمزد کارگر و کرایه حمل حداقل ۶۰ درصد رشد داشته است.
از طرفی، برنج خارجی هم از نوسانات بازار جهانی و تغییر نرخ ارز در امان نمانده است. با عنایت به این که عمده برنج وارداتی ایران از کشورهایی چون هند، پاکستان و تایلند تامین می شود، تحولات سیاسی و محدودیت های صادراتی این کشورها هم مستقیماً بر قیمت غائی در ایران تاثیر گذاشته است. در ماه های اخیر هند صادرات برخی انواع برنج غیر باسماتی را محدود کرده و این موضوع، واردکنندگان ایرانی را با کمبود عرضه و افزایش قیمت مواجه کرده است.
افزایش نرخ ارز هم تاثیری تعیین کننده بر قیمت برنج خارجی داشته است. در حالیکه در سال ۱۳۹۴ دلار حدود ۳۳۰۰ تومان بود، حال در بازار آزاد به بالای ۱۰۰ هزار تومان رسیده است. همین جهش ارزی، یکی از علل اصلی افزایش چند ده برابری قیمت برنج در دهه اخیر بشمار می رود.
در گفت و گو با یکی از خریداران در بازار، زنی خانه دار می گوید: «برنج ایرانی دیگه تو سفره مون نیست، فقط برای مهمونی ها می خریم. برای مصرف روزمره برنج پاکستانی می گیرم، اونم قسطی.»
در کنار کاهش مصرف، کیفیت هم قربانی گرانی شده است. فروشندگان از افزایش چشم گیر تقلب در بازار برنج می گویند؛ از اختلاط برنج های خارجی با ایرانی گرفته تا عرضه برنج های کهنه بجای تازه. این مورد نه تنها به اعتماد مصرف کننده لطمه زده، بلکه سلامت غذایی مردم را هم تهدید می کند.
بررسی روند قیمتی برنج در بازارهای جهانی هم نشان داده است هرچند در سال ۲۰۲۴ میلادی قیمت جهانی برنج حدود ۱۵ درصد بالا رفته، اما جهش ۱۵۰ درصدی در ایران عمدتا ناشی از عوامل داخلی است؛ از نوسانات نرخ ارز و هزینه های حمل و نقل گرفته تا سیاستهای ناهماهنگ تنظیم بازار.
در مجموع میتوان گفت برنجی که روزگاری غذای مشترک همه طبقات بود، امروز به کالایی تبدیل گشته که بخش بزرگی از جامعه برای خریدش باید حساب وکتاب کنند. در سال ۱۳۹۴، پخت برنج ایرانی در خانه ها عادی بود؛ امروز اما برای بسیاری بمناسبت خاصی تبدیل گشته است. از ۷ هزار تومان تا ۳۳۰ هزار تومان، مسیر ده ساله ای طی شده که در آن، قدرت خرید مردم جا مانده و سفره ها کوچک تر شده اند.
۲۲۳۲۲۴
منبع: ربات کشاورز