دکتر رضا بیات در گفت و گو با ایسنا در رابطه با آخرین وضعیت فرسایش خاک در ایران و چالش های پیش روی مدیریت منابع آب و خاک اظهار نمود: برپایه تحقیقات مختلف، رقم فرسایش خاک در یک سال آبی در ایران بین ۶ تا ۲۴ تن در هکتار ارزیابی شده است. با این وجود بر مبنای آخرین بررسی رسمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری شدت فرسایش خاک ۱۶ تن در هکتار است و پروژه ای برای بروزرسانی این عدد در دست برنامه ریزی است.
وی اضافه کرد: متوسط شدت فرسایش در استان هایی نظیر کهگیلویه و بویراحمد، گلستان، کردستان، کرمانشاه، خوزستان، بوشهر، چهارمحال و بختیاری، ایلام و لرستان بیشتر از متوسط کشور است و حوضه های هندیجان، کارون، حله، اترک، مرزی غرب، مند و کرخه در اولویت کنترل فرسایش آبی قرار دارند.
رشد جمعیت، توسعه عمرانی و تغییر اقلیم عوامل اصلی فرسایش خاک
به گفته این عضو پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری عواملی مانند رشد جمعیت، توسعه عمرانی و تغییر اقلیم، تأثیرات نامطلوبی بر منابع خاک گذاشته اند و همچون عوامل اصلی تشدید فرسایش خاک در ایران محسوب می شوند.
بیات تصریح کرد: تشدید فرسایش خاک در ایران ترکیبی پیچیده از عوامل طبیعی و انسانی است؛ عواملی که در دهه های اخیر شدت یافته است. کارهای انسانی و کشاورزی نامتناسب نقش تعیین کننده تری نسبت به عوامل طبیعی دارند و فرسایش انسان زا ناشی از بهره برداری نادرست از زمین و اقدامات عمرانی کارشناسی نشده از مهم ترین عوامل تخریب خاک به حساب می آید.
به گفته این عضو پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، عواملی مانند تغییر کاربری، جنگل زدایی، چرای بیش از اندازه و خارج از وقت همینطور تخریب پوشش گیاهی همچون قابل توجه ترین موارد بهره برداری نادرست از زمین است. تغییرات آب و هوایی بعنوان یک عامل تشدید کننده طبیعی، این وضعیت را وخیم تر می کند.
بیات افزود: تغییرات آب و هوایی، الگوی بارندگی و دما را در ایران تغییر داده و با بارندگی های شدید و کوتاه مدت و در زمان نامناسب علاوه بر خسارت به محصولات، توان تخریب روان آب را افزایش داده است. خشکسالی طولانی و افزایش دما موجب کاهش رطوبت خاک و از بین رفتن پوشش گیاهی شده و درنتیجه، خاک را مستعد فرسایش و انتقال به پایین دست کرده است.
چرخه خشکسالی و فرسایش؛ بحران عمیق می شود
ی ضمن بررسی تاثیر کمبود آب و خشکسالی بر تشدید فرسایش خاک اظهار نمود: کاهش نزولات و افزایش دما موجب کمبود آب و خشکسالی شده است. از سویی دیگر همزمانی کمبود آب و خشکسالی با فرسایش خاک، چرخه ای معیوب بوجود آورده است؛ چرخه ای که همزمان به سبب دخالت بشر در قالب فعالیت عمرانی یا بهره برداری کشاورزی، تأثیر کمبود آب، خشکسالی و فرسایش خاک را تشدید کرده است.
این عضو پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری افزود: خشکسالی موجب خشک شدن شدید لایه های سطحی خاک و از بین رفتن پوشش گیاهی می شود و آنرا مستعد فرسایش می کند. به صورت خلاصه، این دو عامل به شکل متقابل یکدیگر را تقویت می کنند. کمبود آب پوشش گیاهی را از بین می برد و فرسایش بادی را زیاد می کند و فرسایش خاک نیز با از بین بردن قابلیت نگهداری آب در خاک و پر کردن سدها، بحران آب را عمیق تر می کند.
چالش سیاستهای دولتی برای محافظت از خاک
یات در رابطه با اثربخشی سیاستهای دولتی حوزه محافظت از خاک و آب نیز اظهار نمود: اقدامات دولت در این عرصه به سبب ماهیت حاکمیتی منابع آب و خاک و اثر این منابع در زمینه حفظ اکوسیستم و امنیت غذایی کشور اهمیتی ویژه دارد. با وجود اهمیت اقدامات دولتی در زمینه حفاظت خاک و آب، اجرای سیاستها با چالش های گوناگونی روبروست.
وی مهم ترین این چالش ها را شعار زدگی و انجام اقدامات کلیشه ای دانست و اضافه کرد: هرچند همزمان با توجه به این چالش ها، اقدامات مهمی نیز انجام شده است. بعنوان مثال تدوین قوانین و مقررات در قالب قانون حفاظت خاک جدید ترین اقدامی است که به همت انجمن علوم خاک ایران و پیگیری و حمایت مؤسسات و انجمن های علمی دیگر به ثمر رسیده است.
این عضو پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری افزود: باآنکه وجود سازمان های مختلف با مسئولیت نظارت و مدیریت بر منابع آب و خاک ذیل وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو، توسعه و برگزاری برنامه های آموزشی و ترویجی در رابطه با استفاده بهینه از منابع آب و خاک برای کشاورزان و عموم مردم همینطور تشویق به استفاده از تکنولوژی های جدید در بهره برداری از آب وخاک برای محافظت از آب و خاک موثر است اما کافی و سراسری نیست.
وی تصریح کرد: با اهمیت ترین چالش های پیش روی دولت، مدیریت ناکارآمد، رعایت نشدن قوانین حفاظتی یا نظارت نشدن بر اجرای آنها، تغییرات اقلیمی، کاهش تعداد محققان در زمینه پژوهش های آب وخاک و کمبود منابع مالی است که بر اجرای پروژه های حفاظتی و ارتقاء زیرساخت ها تاثیر منفی و جدی می گذارد. در مجموع اقدامات و سیاستهای دولتی در عرصه محافظت از خاک و منابع آب به رغم تلاش ها و اقدامات انجام شده، با چالش های جدی روبروست.
این عضو پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با تاکید بر نیاز به همکاری بین سازمانی، افزایش آگاهی عمومی، سرمایه گذاری در تکنولوژی های جدید و اصلاح و اجرای صحیح قوانین و مقررات اظهار داشت: همکاری و تعامل بین المللی و سرمایه گذاری در زمینه فناوری های نوین مورد نیاز برای بهتر شدن وضعیت نیاز است.
بیات در انتها اظهار نمود: هر اندازه که در کنار مدیریت اراضی، مدیریت علمی، آینده نگر و جامعی اعمال شود، مقدار فرسایش خاک کاهش پیدا می کند. در همین جهت ضروری است که مدیریت تخلیه سدها در وقت بارندگی های شدید، پخش سیلاب، استحصال آب باران، کاهش برداشت از منابع زیرزمینی، اصلاح روش های آبیاری به شکل علمی، آینده نگر و جامع صورت گیرد.
خلاصه اینکه رشد جمعیت، توسعه عمرانی و تغییر اقلیم عوامل اصلی فرسایش خاک بگفته این عضو پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری عواملی مانند رشد جمعیت، توسعه عمرانی و تغییر اقلیم، تأثیرات نامطلوبی بر منابع خاک گذاشته اند و همچون عوامل اصلی تشدید فرسایش خاک در ایران محسوب می شوند. بیات اضافه کرد: تغییرات آب و هوایی، الگوی بارش و دما را در ایران تغییر داده و با بارش های شدید و کوتاه مدت و در زمان نامناسب علاوه بر خسارت به محصولات، توان تخریب روان آب را افزایش داده است. این عضو پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با تکیه بر نیاز به همکاری بین سازمانی، افزایش آگاهی عمومی، سرمایه گذاری در فناوری های نوین و اصلاح و اجرای صحیح قوانین و مقررات عنوان کرد: همکاری و تعامل بین المللی و سرمایه گذاری در حوزه تکنولوژی های جدید مورد نیاز برای بهتر شدن وضعیت نیاز است.