ربات کشاورز: دکتر پروانه فرزانه، دانشمندی خستگی ناپذیر بود که با همتی والا، بانک سلول های جانوری و انسانی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران را با بیش از هزار و چهارصد رده سلولی تأسیس نمود. حالا این بانک، مجموعه ای از توانمندی های نرم افزاری و سخت افزاری در زمینه علوم سلولی، زیست فناوری و پزشکی برای تامین نیاز مراکز علمی، دانشگاهی، صنعتی و کمک به حفظ گونه های کمیاب کشور فراهم آورده است.
دکتر “پروانه فرزانه” بنیانگذار و مدیر فقید بانک سلول های انسانی و جانوری مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران (وابسته به جهاد دانشگاهی)، یکی از ستارگان درخشان آسمان علمی ایران است که ۲۹ تیر سال ۱۳۹۹ به دیدار حق شتافت.
اداره علمی و دانشگاهی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، در راستای مسئولیتی که در حوزه پرداختن به مسائل علمی و دانشگاهی جامعه برعهده دارد، وظیفه خود می داند که بخش ویژه ای را به تقدیر و پاسداشت از تلاش و همت والای دانشمندان، نخبگان، اساتید، متخصصان و پژوهشگران فرهیخته ای اختصاص دهد که در کمال فروتنی و بی ادعایی، در راه رشد و پیشرفت و اعتلای نام کشورمان ایران، تلاش می کنند. در گزارش قبلی که به بهانه برگزاری چهارمین دوره جشنواره ملی زن و علم (جایزه مریم میرزاخانی) و دومین دوره اعطای “جایزه فرزانه در حوزه علوم زیست پزشکی” انتشار یافت، به اهمیت تجلیل و بزرگداشت مقام والای بانوان فرهیخته کشور و دلیلهای شکل گیری “جایزه فرزانه” پرداخته شد.
این گزارش که حاصل گفت وگوی ایسنا با تعدادی از متخصصان و پژوهشگران کشور در مورد خصوصیات اخلاقی و فعالیتهای علمی- پژوهشی دکتر “پروانه فرزانه” است، پاسداشتی است از یک عمر تلاش خالصانه علمی و پژوهشی این “بانوی فرزانه”.
دکتر معصومه ابتکار، معاون رییس جمهور در امور زنان و خانواده و استاد دانشگاه تربیت مدرس درباب شخصیت اخلاقی و علمی دکتر “پروانه فرزانه” اظهار داشت: پس از پیروزی انقلاب اسلامی، فرصت های خوبی برای تحصیل و ارتقاء سطح علمی بانوان کشور فراهم گردید و بانوان زیادی از این فرصت بهره برده و بسیار درخشیدند. یکی از این نمونه های درخشان، دکتر پروانه فرزانه بود و این سعادت را داشتم که در دانشگاه تربیت مدرس، استاد راهنمای رساله ایشان در مقطع کارشناسی ارشد باشم. دکتر فرزانه، بانویی خستگی ناپذیر و علاقمند به کار و در راه ارتقای سطح علمی و کسب دانش و آگاهی، بسیار ساعی بودند.
دکتر فرزانه، فردی مؤمن، معتقد و اخلاق مدار
معاون رییس جمهور در امور زنان و خانواده تصریح کرد: روحیات مختلفی را در افراد شاهد هستیم؛ برخی افراد روحیه مدرک گرایی دارند و تلاش می کنند به هر شکل ممکن دوره تحصیلی را سپری کنند؛ اما دکتر فرزانه به هیچ عنوان چنین نگاهی نداشتند و در طول تحصیل، بسیار متعهد، دقیق و ساعی عمل می کردند. در عین حال از لحاظ رفتاری و به معنای واقعی کلمه، بسیار مؤمن، معتقد و متدینی بودند و این مسئله، صِرف ظاهر و مناسبات پوششی نبود.
دکتر ابتکار اضافه کرد: هم در دوران تحصیل ایشان و هم در دوره های بعدی که تاحدودی باهم در ارتباط بودیم، ایشان را بعنوان یک فرد اخلاق مدار می شناختم. به هیچ عنوان در بعضی عرصه ها که افراد درگیر تهمت، غیبت یا مسائل دیگر می شوند، وارد نمی شدند؛ مسئله ای که متأسفانه در جامعه امروزی، بسیار شاهد آن هستیم و افراد به سادگی در مورد دیگران صحبت کرده و آنها را قضاوت می کنند. دکتر فرزانه نسبت به این مورد بسیار حساس بوده و در این حوزه، یک الگوی رفتاری خیلی خوب از خود بجای گذاشتند.
روحیه دیگرخواهی، نوع دوستی، عشق به کار و وطن
استاد دانشگاه تربیت مدرس تصریح کرد: دکتر فرزانه در طول دوران حیات شان، از زمان تحصیل تا مقطع دکترا و انجام فعالیتهای پژوهشی، همین طور تلاش جهت راه اندازی و مدیریت بانک سلول های انسانی و جانوری در مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران، همیشه تلاش می کردند به دیگران کمک کنند؛ بعضاً خیلی از دانشجویان من نیز از کمک و حمایت دکتر فرزانه استفاده می کردند. همه این موارد نشان دهنده روحیه دیگرخواهی، نوع دوستی و عشق به کار و وطن ایشان بود. بطور قطع کشور، گوهر درخشانی را از دست داد و امیدوارم همه کسانی که دوست، همکار یا شاگرد ایشان بودند، بتوانند مرام و منش و اخلاق بی نظیر دکتر فرزانه و کارهای خوبی که در عرصه های علمی و غیرعلمی داشتند را زنده نگه دارند.
تحمل درد و رنج ناشی از بیماری با توکل و اعتماد به خداوند
معاون رییس جمهور در امور زنان و خانواده ضمن اشاره به بیماری سختی که دکتر فرزانه در طول زندگی از آن رنج می بردند، تاکید کرد: بحث بیماری ایشان مسئله بسیار مهمی است؛ اگر به ظاهر دکتر فرزانه نگاه می کردید، هیچگاه گله یا شکایتی از ایشان نمی شنیدید و حتی متوجه نمی شدید که درگیر چه بیماری سختی هستند و با چه مشکلاتی دست و پنجه نرم می کنند. دکتر فرزانه به قدری از لحاظ روحی قوی بودند و توکل و اعتماد بالایی به خداوند متعال داشتند که در اوج درد و مشکلات ناشی از بیماری، کسی متوجه مشکلات ایشان نمی شد. این موضوع، درس بزرگی برای همه ما است؛ این که فکر نماییم همیشه باید در زندگی موفق باشیم و پیشرفت نماییم، تفکر درستی نیست. واقعیت دنیا اینطور نبوده و نخواهد بود. کسانی که مدارج پیشرفت و ترقی را طی کرده یا کسانی که به ظاهر موفق نبوده اند، همگی مراحلی از سختی و شکست را پشت سرگذاشته اند.
معاون رییس جمهور در امور زنان و خانواده خاطرنشان کرد: مهم این است که چطور با این مراحل مواجه شویم؛ این که سختی و مشکلات، به مسئله اصلی زندگی ما تبدیل گشته و غصه و غم، تمام زندگی ما را فرابگیرد و این رنج و سختی را دائماً به دیگران نیز منتقل نماییم، یا این که مشکلات را به جان بخریم و با صبر و ایستادگی، تلاش نماییم از سختی و مشکلات عبور کرده و زمینه رشد و شکوفایی فردی، خانوادگی و حتی پیشرفت کشور را فراهم کنیم؛ بطور قطع این نوع رفتار به معنای واقعی کلمه، ایثار و ازخودگذشتگی و خاصیت انسان های متعالی است.
دکتر ابتکار اضافه کرد: گاهی اوقات با کوچک ترین فشار، کمبود یا مشکلی به هم می ریزیم و این نگرانی و فشار را به دیگران نیز منتقل می نماییم. در شبکه های اجتماعی شاهد می باشیم که یا مشکل یا مسئله ای، تبدیل به یک مسئله عمومی می شود، در صورتیکه موضوع در ارتباط با گذشته بوده و حل شده است؛ اما این درد و رنج هنوز در شبکه های اجتماعی انتشار پیدا می کند. باید بدانیم وقتی این درد و رنج را در جامعه انتشار می دهیم، در حال انتشار ناامیدی در سطح جامعه هستیم. متأسفانه رویکرد در شبکه های اجتماعی به سمت انتشار اخبار ناامیدکننده است و وقتی این موج ناامیدی را به جامعه منتقل می نماییم، امواج آن به سمت خود ما نیز بازمی گردد.
استاد دانشگاه تربیت مدرس اظهار داشت: به نظرم دکتر فرزانه در این حوزه، الهام بخش و الگوی بسیار خوبی برای جامعه هستند. ایشان با وجود تحمل درد و رنج فراوان ناشی از بیماری اصلاً اجازه نمی دادند دیگران متوجه این مورد شوند؛ حتی در مقابل مشکلات و کمبودهایی که در محل کار وجود داشت، معترض نبوده و تلاش می کردند راهکاری برای مشکلات موجود پیدا کنند. همیشه با امید، پرانرژی و متوکل به پیش می رفتند. در عین این که فردی بسیار مؤمن و معتقد بودند، به هیچ عنوان به دنبال ظاهرسازی و مقدس مآبی نبودند. جایزه فرزانه (جایزه دکتر پروانه فرزانه در حوزه زیست پزشکی) که به همت تعدادی از دوستان و همکاران ایشان در مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران، پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی، انجمن ژنتیک ایران و معاونت رییس جمهور در امور زنان و خانواده شکل گرفت، فرصت خوبی برای ادامه مسیر دکتر فرزانه فراهم گشته است.
دکتر سید مجید تولیت ابوالحسنی، رییس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران وابسته به جهاد دانشگاهی ضمن اشاره به تلاش پیگیر و مستمر دکتر “پروانه فرزانه” در راه اندازی بانک سلول های انسانی و جانوری این مرکز اظهار داشت: به دنبال ابلاغ مقام معظم رهبری (مدظله العالی) مبنی برای ایجاد زیست بانک مرکزی در کشور به جهاد دانشگاهی، ابتدا مطالعات راه اندازی مرکز در چارچوب چهار بانک سلول های انسانی و جانوری، گیاهی، میکروارگانیسم ها و مولکولی شروع شد. سال ۱۳۸۷ کارگروه های تخصصی جهت بررسی مطالعات امکان سنجی و راه اندازی بانکهای زیستی در مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران تشکیل شد و یکی از این کارگروه ها جهت راه اندازی بانک سلول های انسانی و جانوری بود.
دکتر تولیت ابوالحسنی اضافه کرد: با حضور دکتر پروانه فرزانه در این کارگروه، سکان هدایت و راه اندازی این بانک به ایشان سپرده شد. زنده یاد دکتر فرزانه با تلاش وصف ناپذیر شبانه روزی با وجود درگیری با بیماری مزمن، تدوین استانداردها و دستورالعمل های تخصصی و اجرایی، طراحی و اجرای فضاهای آزمایشگاهی، تجهیز آنها، آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص را شروع کرد. با همت والای ایشان بانک سلولهای جانوری و انسانی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران با بیش از هزار و چهارصد رده سلولی در چارچوب کلکسیون های مختلف در دو بخش انسانی و جانوری مطابق با استاندارهای بانکهای زیستی دنیا افتتاح شد. حالا این بانک، مجموعه ای از توانمندی های نرم افزاری و سخت افزاری در حوزه علوم سلولی، زیست فناوری و پزشکی برای تامین نیاز مراکز علمی، دانشگاهی، صنعتی و کمک به حفظ گونه های کمیاب کشور را فراهم آورده است. وی هیچ وقت دست از تلاش، کسب و به روزرسانی علم و به ویژه مباحث علمی در حوزه علوم سلولی و بانک سلول برنداشت و در شرایط سخت بیماری نیز پیگیر امور بانک و پیشبرد فعالیتهای آن بود.
توجه به توسعه علمی و بالا بردن پرچم کشور در این عرصه
رئیس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران وابسته به جهاد دانشگاهی، تصریح کرد: صحبت کردن در مورد خاصیت های اخلاقی و رفتاری ایشان چیزی نیست که در بیان بگنجد و یا کامل ادا شود. زنده یاد دکتر فرزانه با قدرت ایمان و اعتقاد محکم و حس وطن دوستی بالایی که داشت، در شرایط سخت تحریم ها و فشارهای اقتصادی، به همکاران روحیه و امید داده و آنها را به استقامت و ارائه طرح و چاره برای رشد و توسعه علمی و عبور از بحران تشویق می کرد. بسیار پیگیر امور بانک بود، تا مشکلی را در پیشبرد فعالیت بانک حل نمی کرد، دست از پیگیری و کوشش نمی کشید.
دکتر تولیت ابوالحسنی خاطرنشان کرد: در محل کار علاوه بر این که مدیری مسئولیت پذیر بود، برای تک تک همکاران همانند مادری دلسوز بود؛ اگر مشکلی داشتند، آنرا مانند مشکل خودش می دید و در کمک به حل مشکل آنها تلاش می کرد. همین طور توسعه علمی و بالا بردن پرچم کشور در این حوزه برای ایشان بسیار مهم بود و دخیل بودن در رشد علمی کشور را خیر و برکت دنیا و آخرت می دانست و همکاران را به تحصیل علم و یادگیری دانش و فناوری های حوزه فعالیت شان تشویق می کرد.
دکتر عبدالحسین شاهوردی، رییس پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی ضمن اشاره به سابقه آشنایی و همکاری با دکتر “پروانه فرزانه” تاکید کرد: با دکتر فرزانه در مقاطعی مختلفی همکاری داشتیم و به علت حضور همسرشان، دکتر بهاروند در پژوهشگاه رویان، این تعامل و همکاری بیشتر بود. بارها به این نکته اشاره کرده ام که نقش حمایتی دکتر فرزانه هم در بحث زندگی و هم در زمینه پشتیبانی از فعالیتهای علمی و تحقیقاتی دکتر بهاروند و شکل گیری و قوام بحث سلول های بنیادی و پژوهشگاه رویان، نقش بسیار پررنگی بود. این همراهی، همکاری، هم فکری دکتر فرزانه با دکتر بهاروند در حل مسائل و موضوعات مختلف را همیشه شاهد بودیم.
دکتر فرزانه به همسر خود به چشم یک مجاهد در راه علم نگاه می کرد
دکتر شاهوردی تاکید کرد: دکتر فرزانه با وجود این که مسئولیت مهمی در مجموعه دیگر جهاد دانشگاهی (بانک سلول های انسانی و جانوری مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران) برعهده داشتند، اما به علت هم رشته بودن و فعالیت در حوزه ایمونولوژی، در بحث تعمیق خیلی از موضوعات، همراه و هم فکر دکتر بهاروند بودند. این در شرایطی بود که دکتر فرزانه از سالهای نخست ازدواج، درگیر بیماری سختی شدند که تا انتهای عمر همراه ایشان بوده و مشکلات زیادی را برای وی ایجاد کرد.
وی تصریح کرد: اما این بیماری نیز موجب نشد تا نقش حمایتی دکتر فرزانه از همسرشان، کمرنگ شود. در واقع، دکتر فرزانه به همسر خود، به چشم یک مجاهد در راه علم نگاه و ایشان را همراهی می کردند و در نبود ایشان، به علت سفرهای گوناگون کاری و تحقیقاتی، مدیریت منزل و تربیت و هدایت فرزندشان را برعهده داشتند تا دکتر بهاروند بتوانند در راه دستیابی به اهداف علمی و تحقیقاتی خود گام بردارد.
دقت نظر و دقیق بودن در انجام فعالیتهای مختلف
رئیس پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی ضمن اشاره به دقت نظر دکتر فرزانه در انجام کارهای مختلف خاطرنشان کرد: یکی از خصلت های مهم ایشان، دقیق و عمیق بودن در کارها و فعالیت ها بود و بعنوان یک فرد علمی، تا بطور کامل بر موضوع مسلط نمی شدند، به آن مبحث وارد نمی شدند. در زمان مرحوم دکتر کاظمی آشتیانی و همچنین در دوره خود من، بخش دانش آموزی جشنواره خوارزمی در حوزه زیست شناسی (بیولوژی) به پژوهشگاه رویان محول شد. دکتر فرزانه بعنوان داور همراه این گروه بودند. نگاهی که ایشان به بخش دانش آموزی جشنواره خوارزمی داشتند، بسیار فراتر از داوری و حتی نگاه مسئولین جشنواره بود. دکتر فرزانه نه بعنوان داور، بلکه بعنوان یک فرد دلسوز، به این مسئله وارد شده و تمام سوابق کار را به دقت ارزیابی کرده و در یکی از جلسات داوری، با یک ارائه دقیق نشان دادند که در راه اشتباهی در حال حرکت هستیم و دانش آموزان را به درستی هدایت نمی نماییم.
دکتر شاهوردی اضافه کرد: گاهی اوقات، حمایت هایی را تبیین و اجرا می نماییم که شاید آثار مطلوبی در پی نداشته باشند؛ یعنی به درستی دانش آموزان را هدایت نمی نماییم و در آینده، به محققی تبدیل می شود که مرتکب خطایی شده و به انحراف کشیده می شود و متوجه نمی شویم که خود ما، بانی این مسئله بوده ایم. دکتر فرزانه با لطمه شناسی دقیق و با جسارت، این مورد را مطرح کرده و پروسه کار را اصلاح کردند.
رئیس پژوهشگاه رویان به بخش دیگری از فعالیتهای مشترک با دکتر فرزانه اشاره نمود و اظهار داشت: در مقطع زمانی دیگری، برای مطرح کردن و ترویج مبحث آینده پژوهی در میان پژوهشگران و اعضای هیئت علمی، همین طور برای تدوین برنامه استراتژیک و خط مشی در زمینه بیولوژی، ناباروری و مسائلی که در پژوهشگاه رویان دنبال شد، از حضور دکتر فرزانه بهره مند شدیم. دکتر فرزانه با جدیت و پشتکار، جلسات مختلفی را با حضور صاحبنظران این حوزه تشکیل داده و جلسات آموزشی مختلفی را در موضوعات جنین شناسی و موضوعات دیگر برگزار کردند. در این حوزه چند پروژه نیز انجام شده و مقاله های مرتبط آن نیز به چاپ رسیدند و به نظرم، این فرهنگ ماندگار و تأثیر عمیق در حوزه آینده پژوهی را بدون هیاهو بین اعضای هیئت علمی پژوهشگاه ایجاد کردند.
باقی ماندن نام نیک و خیر، برکتی از طرف خداوند متعال
دکتر شاهوردی تصریح کرد: دکتر فرزانه با اتکا به همین خصلت های دوراندیشی، عمیق اندیشی، پشتکار، بر تمام محدودیت های ناشی از بیماری سختی که داشتند، غلبه کردند و این مسأله عامل ماندگاری نام ایشان خواهد بود. دکتر فرزانه و افراد دیگری مانند ایشان، در زندگی از چیزهایی گذشت کرده اند و خداوند این گذشت را در جای دیگر جبران و به زندگی آنها برکت عنایت کرده است. یکی از مهم ترین برکات خداوند، نام نیک و خیری است که از فرد باقی می ماند.
رئیس پژوهشگاه رویان اضافه کرد: در بخش انتهایی کتاب سلول های بهاری دکتر بهاروند، دست نوشته مناجات ها و خلوت های دکتر فرزانه با خداوند چاپ شده است؛ یعنی ایشان علاوه بر مسائل دنیوی، مسائل اخروی را هم با اعتقاد دنبال کرده و به یاری خداوند ایمان کامل داشتند. عزتی که حالا خداوند نصیب ایشان کرده است (موفقیت در عرصه زندگی و علم باوجود سختی و مشکلات ناشی از بیماری)، حاصل همه این مسائل است که می تواند الگویی بسیار خوبی برای جوانان کشور باشد.
دکتر سید ابوالحسن شاهزاده فاضلی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان و رییس دانشکده علوم پایه و تکنولوژی های جدید علوم پزشکی جهاد دانشگاهی ضمن اشاره به سابقه همکاری طولانی با دکتر “پروانه فرزانه” اظهار داشت: سابقه آشنایی من با دکتر فرزانه به دو مقطع زمانی بازمی گردد. اولین بار در سال ۱۳۷۹ و در زمان مرحوم دکتر کاظمی آشتیانی، با هدف راه اندازی مرکز رشد و سلامت کودک در جهاد دانشگاهی علوم پزشکی ایران، جلسات مختلفی را با متخصصان رشته های مختلف برگزار کردیم. دکتر فرزانه در آن مقطع زمانی، فارغ التحصیل کارشناسی ارشد ایمونولوژی بودند. از همفکری و مشورت های ایشان برای تهیه پرسشنامه و تدوین برنامه هایی برای معاینه نوزادان و کودکان حاصل از درمان های ناباروری استفاده کردیم.
بنیانگذار و رییس اسبق مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران تاکید کرد: مقطع دوم دیدار ما به زمان راه اندازی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران در سال ۱۳۸۶ بازمی گردد. زمانی که ماموریت راه اندازی این مرکز به من محول شد، دکتر فرزانه جزء اولین همکارانی بودند که برای حضور در تیم راه اندازی مرکز، قبول مسئولیت کردند. مسئولیت هماهنگی و برنامه ریزی برای بازدید از مراکز مشابه در داخل و خارج از کشور همچون بانک سلولی معروف در کشور ژاپن، برعهده دکتر فرزانه بود. در نهایت، بانک سلول های جانوری و انسانی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران به همت ایشان افتتاح شد.
مسئولیت پذیری در بالاترین سطح
دکتر شاهزاده فاضلی تاکید کرد: دکتر فرزانه به تمام معنا عاشق کارش بود و مسئولیت پذیری ایشان در بالاترین سطح خود قرار داشت. رعایت استانداردها و علمی بودن فعالیت ها را همیشه مدنظر داشت. دکتر فرزانه کوشش کرد بر طبق آخرین یافته های روز دنیا، بانک سلول های انسانی و جانوری را پایه گذاری و طی ۱۳ سال حضور و فعالیت در این بانک از زمان تأسیس تا زمان درگذشت شان (۱۳۹۹-۱۳۸۶)، این بانک را با همان دقت نظر خاص خودشان، مدیریت کردند.
بانک سلول های انسانی و جانوری، محل اتکا و اعتماد برای پژوهشگران کشور
رئیس دانشکده علوم پایه و تکنولوژی های جدید علوم پزشکی جهاد دانشگاهی اضافه کرد: بانک سلول های جانوری و انسانی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران در حال حاضر یکی از استانداردترین بانکهای کشور و محل اتکا و اعتمادی برای پژوهشگران کشور است.
دکتر شاهزاده فاضلی خاطرنشان کرد: ایده پردازی، به روز بودن از لحاظ علمی، کوشش برای انتقال تجربیات به نسل جوان، از خاصیت های بارز دکتر فرزانه بود. ایده های به روز دنیا را برای توسعه فعالیتهای مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران و همچنین آینده کشور مطرح می کردند. به معنای واقعی، یک پژوهشگر ساعی بود و گاهی شاهد بودیم که باوجود کسالت و بیماری، بعضی از مکاتبات و نامه های ایشان در نیمه های شب ارسال شده بود؛ یعنی ساعت مشخصی برای کار نداشتند و همیشه با دقت نظر و در طول روز، پیگیر کارها و فعالیتهای بانک سلول های انسانی و جانوری بودند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان ضمن اشاره به خصوصیات اخلاقی برجسته دکتر فرزانه، تصریح کرد: معمولا چنین افراد نخبه ای به ندرت در جامعه ظهور می کنند و میتوان گفت، اگر وجود دکتر فرزانه و تلاش ها و پیگیری های مستمر ایشان نبود، زمان زیادی لازم بود تا مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران به نتیجه ای که امروز شاهد آن هستیم، برسد. ایشان فردی کاملاً دلسوز بودند و غیر از مسائل علمی و کاری، به وضعیت همکاران خود نیز رسیدگی می کردند. اگر همکاری گرفتار بیماری یا مشکل (مالی و…) بود، تا حد توان و البته در خفا و بدون ریا، به همکاران کمک می کردند.
دکتر سامان حسینخانی، استاد دانشکده علوم زیستی دانشگاه تربیت مدرس ضمن اشاره به سابقه آشنایی با دکتر “پروانه فرزانه” از دوران دانشجویی اظهار داشت: آشنایی من با دکتر فرزانه و همسرشان، دکتر بهاروند به سال ها قبل و زمان دانشجویی و تحصیل در رشته زیست شناسی در دانشگاه شیراز (سال ۱۳۶۹) بازمی گردد. دکتر فرزانه همیشه بهترین نمرات را در درس های مختلف کسب می کردند و از همان دوران دانشجویی، علاقه مند علم و پژوهش بودند و جزء اولین دانشجویانی بودند که در آن زمان، درس آزمایش های میکروسکوپی و میکروسکوپ الکترونی در مقطع کارشناسی را به صورت عملی با مرحوم دکتر مارک گتنر، از بازمانده های اساتید قدیمی آمریکایی دانشگاه شیراز، گذراندند. پروژه عملی این درس، تهیه و اصلاح لام های میکروسکوپی، تهیه مقاطع بافتی، رنگ آمیزی سلول ها و بافت ها بود. بعنوان یک دانشجوی ترم چهارم یا پنجم کارشناسی، کار بی نظیر بود انجام دادند و همین قضیه راهگشا شد تا تعداد بیشتری از دانشجویان همچون خود من و دکتر بهاروند، در ترم های بعدی رفتیم این پروژه را انجام دادیم و در این حوزه الگویی برای سایر دانشجویان بودند.
دکتر فرزانه، تکیه گاه بسیار محکمی برای دکتر بهاروند
دکتر حسینخانی اضافه کرد: سپس بعنوان دانشجوی ممتاز از دانشگاه شیراز فارغ التحصیل شده و وارد رشته ایمونولوژی در دانشگاه تربیت مدرس شدند و در همین زمان نیز با دکتر بهاروند ازدواج کردند. متأسفانه در همین مقطع، درگیر بیماری خودایمنی شدند که بر زندگی ایشان بسیار تأثیرگذار بود؛ ولی با مقاومت و استقامت مثال زدنی، مسائل مختلف همچون رسیدگی به خانواده، ادامه تحصیل تا مقطع دکترا، و انجام پروژه های تحقیقاتی و قبول مسئولیت در مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران را مدیریت کردند.
وی تاکید کرد: به علت روابط خانوادگی و آشنایی نزدیک با دکتر بهاروند، به جرأت می توانم بگویم که دکتر فرزانه، تکیه گاه بسیار محکمی برای دکتر بهاروند در منزل و حتی انجام فعالیتهای تحقیقاتی بودند. در این مورد به هیچ عنوان قصد اغراق ندارم، اما روحیه معنوی و شخصیت عرفانی خاص دکتر فرزانه، به زندگی آنها رنگ و بویی داده بود که بتوانند بر مشکلات ناشی از بیماری و مشکلات دیگر فائق بیایند و این روحیه دکتر فرزانه واقعاً ستودنی بود. از این جهت، روی این مورد تاکید می کنم که بهتر است شخصیت دکتر فرزانه، تحت الشعاع (شخصیت علمی) دکتر بهاروند قرار نگیرد. دکتر فرزانه، شخصیت علمی سرآمدی بودند و بطور قطع که اگر مشکلات گوناگون ناشی از بیماری نبود، شخصیت ایشان بروز و ظهور بسیار بیشتری پیدا می کرد.
راه اندازی بانک سلول های انسانی و جانوری، یکی از کارهای زیربنایی تحقیقاتی در ایران
استاد دانشکده علوم زیستی دانشگاه تربیت مدرس ضمن اشاره به تلاش دکتر فرزانه در زمینه راه اندازی بانک سلول های انسانی و جانوری در مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران اظهار داشت: در جریان فعالیت ایشان در این مرکز بودم. راه اندازی این بانک بطور قطع یکی از کارهای زیربنایی تحقیقاتی در ایران است که توسط دکتر فرزانه و سایر همکارانشان انجام شد. همیشه گله مند هستیم که زیربناهای علمی و تحقیقاتی خوبی در کشور وجود ندارد و هر زمان که به یک دومان سلولی یا ترکیب نیاز داریم، در این حوزه ها وابسته به خارج هستیم.
دکتر حسینخانی تاکید کرد: کاری که دکتر فرزانه و همکاران در مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران شروع کردند و راه اندازی بانک سلول های انسانی و جانوری توسط ایشان، اقدام ماندگاری بود تا بتوانیم دودمان های سلولی که از خارج خریداری یا از داخل تهیه می شوند، شناسنامه دار شده و بانک اطلاعاتی از آنها تهیه شود و طی ده ها و صدها سال آینده، گسترش پیدا کند. پژوهشگران به سادگی می توانند از این دودمان های سلولی در انجام تحقیقات خود استفاده کنند.
وی خاطرنشان کرد: بحث شناسنامه دار بودن نیز بسیار حائز اهمیت می باشد، برای اینکه پژوهشگر باید محل تأیید شدن (approve) سلول مورد استفاده را مشخص نماید و زمانی که این تأییدیه از طرف مرکز معتبری مانند بانک سلول های انسانی و جانوری مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران صادر می شود، در روند فعالیت پژوهشی بسیار تأثیرگذار است. در عین حال، در این مرکز امکاناتی برای انجام آزمایش های دقیق فراهم گشته است تا دودمان های سلولی که در اختیار پژوهشگران قرار داده می شوند، کاملاً سالم و عاری از هرگونه آلودگی باشند.
روحیه ایثار و ازخودگذشتگی برای انجام کارهای زیربنایی علمی
دکتر حسینخانی تاکید کرد: دکتر فرزانه در طول زندگی کوتاه اما پرثمر خود، در زمینه علمی، پژوهشی و گسترش زیربناهای علمی بسیار تأثیرگذار بودند. نمونه این افراد در کشور زیاد نیستند. کسی که کار زیربنایی و پایه انجام می دهد، متأسفانه جایی ثبت نمی گردد، یعنی تبدیل به مقاله یا گرنت نمی گردد. چنین فردی باید واقعاً دارای روحیه ایثار و ازخودگذشتگی باشد و بجای این که زمان خودرا صرف کارهای تحقیقاتی که منجر به چاپ مقاله، بحث های ارتقاء و ترفیع یا دریافت جایزه می شود، به دنبال انجام یک کار زیربنایی باشد؛ کاری که به شکل گیری پایه های اساسی علم و فناوری در کشور کمک می نماید. این نوع فعالیت ها، ده ها و صدها برابر ارزشمندتر از فعالیت افرادی است که مشغول کارهای رونمایی و چاپ مقاله و… هستند.
دکتر عبدالرضا دانشور آملی، مدیر بانک سلول های انسانی و جانوری مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران وابسته به جهاد دانشگاهی در مورد دکتر “پروانه فرزانه” اظهار داشت: آشنایی و همکاری من با سرکار خانم دکتر فرزانه به سال ۱۳۸۹ و زمانی که دانشجوی مقطع دکترا بودم، بازمی گردد. در آن مقطع و برای انجام رساله و از راه یکی از دوستان به ایشان معرفی شدم. در رشته ژنتیک جانوری تحصیل می کردم و حوزه تخصصی ایشان با رشته من متفاوت بود، با این وجود متوجه شدم که دکتر فرزانه (مدیر فقید بانک سلول های انسانی و جانوری مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران) تا چه میزان دغدغه حفاظت از ذخایر ژنتیکی، نژادها و دام های بومی در معرض انقراض کشور را دارند و در حد توان، به دنبال راهکارهایی برای حفاظت از ذخایر ژنتیکی و زیستی کشور هستند.
دکتر دانشور آملی تصریح کرد: همکاری من با بانک سلولی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و دکتر فرزانه شروع شد و پروژه هایی زیادی را تحت نظارت ایشان انجام دادم و موفق شدیم بیش از ۵۰۰- ۴۰۰ رده سلولی در حوزه جانوری از نژادهای در معرض خطر انقراض کشور جمع آوری نماییم. در ضمن دوره مدیریت ایشان در بانک سلولی، کلکسیون های منحصربفردی از رده های سلولی مشتمل بر رده های سلولی استاندارد تحقیقاتی، رده های سلولی پرایمری، رده های سلولی مزانشیمی، لنفوبلاستوئیدی و فیبروبلاستی تهیه، تولید و ذخیره سازی شد.
سرعت عمل و دقت نظر، در کنار قدرت تصمیم گیری جامع
مدیر بانک سلول های انسانی و جانوری مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران خاطرنشان کرد: دکتر فرزانه، انسانی بسیار شجاع، فعال و پیگیر بودند و قدرت تصمیم گیری بالایی داشتند. زمانی که با مشکل یا چالشی روبرو می شدیم، دکتر فرزانه با سرعت عمل و دقت نظر بالایی که داشتند، تصمیمات جامع و کاملی اتخاذ می کردند و تلاش می کردند با در نظر گرفتن جوانب مختلف و از راه مطالعه، بهترین تصمیم ممکن را اتخاذ نمایند.
دکتر دانشور آملی اضافه کرد: دکتر فرزانه همیشه توکل به خدا داشتند و هر قدمی که برمی داشتند، با این هدف بود که بتوانند مشکلی از کشور را مرتفع کرده یا اقدامی انجام دهند که برای نسل آینده کشور مفید باشد. باوجود این که از آغاز فعالیت شان، فرصت تبدیل شدن به هیأت علمی دانشگاه یا جهاد دانشگاهی را داشتند، اما هیچگاه به دنبال این مباحث و ارتقاء مقام علمی و معرفی خود نبودند. تلاش می کردند مجموعه تحت نظارت خود (بانک سلول های انسانی و جانوری) را مطابق با استانداردهای بین المللی مدیریت کنند و در هر فرایندی، بالاترین استانداردها که امکان پیاده سازی آن در کشور وجود داشت را اعمال نمایند. درصورتی که کوچک ترین اشتباه یا سهل انگاری در این راه رخ می داد، علاوه بر نشان دادن عکس العمل بموقع، تلاش می کردند راهکاری برای حل مشکل پیش آمده و پیشگیری از تکرار آن در آینده در نظر بگیرند.
پر انگیزه، با فکر و اندیشه پویا و دلسوز همکاران
مدیر بانک سلول های انسانی و جانوری مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران، ضمن اشاره به مسئولیت پذیری، پشتکار و تلاش بی وقفه دکتر فرزانه در مسئولیتی که در این مرکز برعهده داشتند، تاکید کرد: تمام این تلاش ها در شرایطی بود که ایشان از یک بیماری سخت رنج می بردند. با این وجود ایشان باوجود مشکلات گوناگون ناشی از بیماری و جراحی های مختلف در ضمن سال ها، کاملاً پر انگیزه و با فکر و اندیشه ای پویا، مجموعه بانک سلول های انسانی و جانوری را در مسیری رو به توسعه هدایت می کردند.
دکتر دانشور آملی خاطرنشان کرد: در بحث های علمی، ایده های بسیار خوبی مطرح و در میان همکاران، ایجاد انگیزه می کردند. در بحث های اداری و تعامل با همکاران نیز بسیار دقیق بودند و اگر متوجه می شدند که یکی از همکاران گرفتار مشکل خانوادگی یا مالی شده اند، در حد توان تلاش می کردند تا کمک حال همکاران باشند و شرایطی را در محل کار فراهم نموده بودند تا همکاران با کمترین استرس و فشار ممکن، به تحقیق، پژوهش و کار بپردازند. خیلی از همکاران، قدردان مدیریت و هدایت گری خیلی خوب دکتر فرزانه بوده و هستند و با نام نیک از ایشان یاد می کنند.
دکتر مریم نیکخواه، استاد دانشکده علوم زیستی دانشگاه تربیت مدرس و دبیر دومین دوره جایزه فرزانه در حوزه زیست پزشکی نیز در مورد خاصیت های دکتر “پروانه فرزانه” اظهار داشت: یکی از خاصیت های بارز دکتر فرزانه، تلاش و پشتکار مثال زدنی ایشان بود که این مورد را میتوان در پروسه بانک سلول های انسانی و جانوری به وضوح مشاهده کرد. برای درک اهمیت راه اندازی این بانک باید به این نکته اشاره کنم که در کشورهای پیشرفته دنیا همچون آمریکا، ژاپن و برخی کشورهای اروپایی، بانکهای بسیار معتبری در حال فعالیت هستند و انواع رده های سلولی انسانی، جانوری و گیاهی در این بانک ها نگهداری می شوند. بخش عظیمی از تحقیقات زیست شناسی در حوزه های مختلف، مبتنی بر تحقیقاتی است که روی سلول ها انجام می شود؛ بعنوان مثال، قبل از تولید یک دارو، اولین مرحله مطالعات همیشه روی سلول ها انجام و نتایجی که از این مطالعات حاصل می شود، امکان ورود پژوهشگر به مرحله بعدی یعنی مطالعات حیوانی و بعد از آن، کارآزمایی انسانی را فراهم می آورد و این سلسله مراتب در حوزه علوم زیست پزشکی در تمام شاخه ها وجود دارند.
استاد دانشکده علوم زیستی دانشگاه تربیت مدرس خاطرنشان کرد: ازاین رو گام نخست، مطالعات سلولی است که از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. این مطالعات باید روی انواع مختلف سلول ها صورت گیرد. همانطور که اشاره شد، بیشتر کشورهای پیشرفته دنیا دارای بانکهای سلولی هستند که در این بانک ها انواع رده ها و دودمان های سلولی جمع آوری و نگهداری شده و در تحقیقات مختلف مورد استفاده قرار می گیرند و کشورهای دیگر نیز، سلول های مورد نیاز خودرا از این بانک ها خریداری می کنند. در واقع، کشورهایی که این بانک ها را در اختیار ندارند، برای تهیه رده ها و دودمان های سلولی به کشورهای دیگر وابسته هستند. در مورد ایران، به علت شرایط تحریم و محدودیت مراودات، امکان تهیه این سلول ها بعنوان مثال از مرکز ذخائر زیستی و ژنتیکی آمریکا (ATCC) و بانکهای سلولی کشورهای اروپایی عملاً وجود ندارد. به همین علت، تصمیم گرفته شد تا در بانک سلول های انسانی و جانوری مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران راه اندازی شود و این مسئولیت به دکتر فرزانه واگذار شد.
اقدام ماندگار دکتر فرزانه در راه اندازی بانک سلول های انسانی و جانوری
دکتر نیکخواه تصریح کرد: دکتر فرزانه از لحاظ شخصیتی، فردی بسیار دقیق و با پشتکار بالا بودند و تلاش می کردند هرکاری را به بهترین شکل ممکن و متناسب با بالاترین و عالی ترین استانداردهای جهانی انجام دهند. دکتر فرزانه در راه راه اندازی بانک سلول های انسانی و جانوری، زمان زیادی را برای مطالعه و گردآوری اطلاعات صرف کردند و در نهایت، این بانک با همت و پشتکار ایشان و سایر همکاران در مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران، راه اندازی و مورد بهره برداری قرار گرفت. در حال حاضر بیش از ۱۴۰۰ رده سلولی در بانک سلول های انسانی و جانوری وجود دارد و از این لحاظ، این بانک، یک مجموعه بسیار غنی و شامل سلول هایی کاملاً سالم، عاری از هرگونه آلودگی و با هویت و مشخصاتی مطابق با استانداردها است. و بنابراین یکی از سفارش های همیشگی من به پژوهشگران داخلی، تهیه رده های سلولی مورد نیاز از بانک سلول های انسانی و جانوری مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران است.
غلبه بر تمام محدودیت های ناشی از بیماری
استاد دانشکده علوم زیستی دانشگاه تربیت مدرس تاکید کرد: شاید آنچه که بیش از همه در زندگی دکتر فرزانه باید مورد توجه پژوهشگران بخصوص نسل جوان قرار بگیرد، این نکته بود که تمامی این تلاش ها و فعالیتهای علمی و پژوهشی با وجود شرایط جسمی نامناسب و درگیری ایشان با یک بیماری خودایمنی انجام شدند. عوارض این بیماری از اوایل سنین جوانی و در دوران دانشجویی بروز پیدا کردند و مشکلات زیادی همچون بستری های گوناگون در بیمارستان و عمل های جراحی مختلف برای ایشان به همراه داشتند؛ اما این مورد به هیچ عنوان تأثیری بر اراده و پشتکار قوی دکتر فرزانه نداشت و حتی در بستر بیماری نیز به مطالعه و پژوهش ادامه داده و بر فعالیت بانک تحت مدیریت شان به بهترین شکل ممکن، نظارت داشتند.
دقت نظر و توجه به انتقال تجربیات به نسل جوان
دکتر نیکخواه، یکی دیگر از خصوصیات اخلاقی بارز دکتر فرزانه را کوشش برای انتقال تجربیات و دانش به نسل جوان عنوان و خاطرنشان کرد: هر سال به همراه دانشجویان دانشگاه تربیت مدرس که واحد درسی “کشت سلول و بافت” را با من می گذرانند، بازدیدی از بانک سلول های انسانی و جانوری مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران داریم. دکتر فرزانه باوجود مشغله کاری فراوان و مشکلات ناشی از بیماری، همیشه خودرا ملزم می دانستند که در جمع دانشجویان حضور پیدا کرده و پاسخگوی سؤال های آنها باشند و در راه انتقال تجربیات و دانش خود به نسل جوان، از هیچ تلاشی دریغ نمی کردند.
وی به دیگر خصوصیات اخلاقی دکتر فرزانه اشاره نمود و اضافه کرد: صداقت، درستکاری، دلسوزی نسبت به دیگران و خیّر بودن، از خاصیت های شخصیتی دکتر فرزانه بود. ایشان روابط اجتماعی بسیار خوبی داشتند و به این مورد بسیار اهمیت می دادند. باوجود مشغله کاری و شرایط جسمی خاص خودرا موظف به دیدار با دوستان می دانستند و تلاش می کردند به صورت حضوری در شادی و غم دوستان و همکاران شریک باشند. به علت رفت و آمد خانوادگی، ساده بودن و بی آلایشی در زندگی شخصی دکتر فرزانه را از نزدیک دیده بودم؛ معیار ایشان برای لوازم زندگی راحتی و سادگی بود و به هیچ عنوان اهل ظواهر و تجملات نبودند.
همسری همراه و مادری کم نظیر
دکتر نیکخواه، بُعد دیگر شخصیت دکتر فرزانه را نقش همسری و مادر ایشان توصیف کرد و اظهار داشت: ایشان علیرغم مشکلات و عوارض گوناگون ناشی از بیماری سختی که داشتند، همچنین مسئولیت مهمی که در بانک سلول های جانوری و انسانی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران برعهده داشتند، وظایف همسری و مادری را به بهترین نحو ممکن انجام می دادند. همراه و همفکر همیشگی همسرشان، دکتر بهاروند بودند. باوجود محدودیت های ناشی از بیماری و همچنین، مشغله کاری فراوان، سفرها و ماموریت های مختلف داخلی و خارجی دکتر بهاروند، در زمینه تربیت، هدایت و همراهی با فرزندشان، بسیار دقیق بودند.
دکتر پروانه افشاریان، معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی به استقامت بالای دکتر “پروانه فرزانه” در مقابل سختی ها و مشکلات اشاره نمود و اظهار داشت: دکتر فرزانه علیرغم مشکلات بسیار زیادی ناشی از بیماری سختی که تحمل می کردند، هیچوقت از کوشش برای تحصیل و کسب علم، مطالعه و پژوهش، قبول مسئولیت کاری و شخصی، بخصوص همراهی همه جانبه با همسرشان، دکتر بهاروند دست نکشیدند. علت اصلی مسأله در این بود که معیار و ملاک ایشان به منظور زندگی، مسائل مادی نبود. اگر مسائل مادی، تنها ملاک در زندگی افراد باشد، باشد، رضایتمندی هیچوقت حاصل نخواهد شد.
معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی تصریح کرد: نوع نگاهی که به زندگی و به مسائل غیرمادی داشتند، عامل برکات بسیار زیادی در زندگی ایشان شده بود. افراد زیادی که به بیماری مشابه بیماری دکتر فرزانه مبتلا شده اند، اکثراً خانه نشین شده اند، اما ایشان با وجود بیماری به تحصیل ادامه داده و مسئولیت مهمی را در مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران عهده دار شدند. با تمام سختی های بیماری همچون انجام عمل های جراحی گوناگون کنار آمده و به این مورد بعنوان یک نقص یا مانع نگاه نمی کردند، بلکه آنرا امتحان الهی در زندگی دیده و در این شرایط سخت نیز همیشه شکرگذار خداوند بودند.
نگاه به “کار” بعنوان امری مقدس
دکتر افشاریان خاطرنشان کرد: حتی زمانی که به علت انجام جراحی عمل مغز به آلمان سفر کرده بودند، دو هفته پس از این عمل سخت از فرصت فراهم شده بهره برده و بازدیدی از یکی از مراکز تخصصی این کشور (با هدف ارتقاء فعالیتهای داخلی) داشتند. دیدگاه دکتر فرزانه نسبت به کار، انجام یک امر مقدس بود؛ یعنی وظیفه ای در برابر جامعه و کشور دارند که باید آنرا به درستی انجام دهند. در شرایطی که در بستر بیماری بوده و در منزل حضور داشتند، تمام فعالیت ها و مسئولیت های کاری را تا نیمه های شب از منزل هدایت می کردند.
مسئولیت پذیری بالا در زندگی شخصی و کاری
معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی، مسئولیت پذیری را از خاصیت های بارز شخصیتی دکتر فرزانه برشمرد و اضافه کرد: این حس مسئولیت پذیری سبب شده بود که ایشان نقش همسری و مادری را به شایستگی انجام دهند و در شرایط مختلف، توجه خاصی به همسر و فرزندشان داشتند. حتی در زمان حاملگی و به علت عوارض ناشی از بیماری، پزشکان پیشنهاد سقط درمانی را مطرح کرده بودند که دکتر فرزانه به شدت با این مورد مخالفت کرده بودند و تا این میزان، در برابر فرزندشان مسئولیت پذیری داشتند. ارتباط میان دکتر فرزانه و فرزندشان، ارتباط بسیار صمیمانه و مانند دو دوست بود.
دکتر الهه الهی، استاد دانشکده زیست شناسی دانشگاه تهران و برنده اولین جایزه فرزانه (جایزه دکتر پروانه فرزانه در حوزه زیست پزشکی) ضمن اشاره به تلاشهای علمی دکتر “پروانه فرزانه” در طول حیات شان تاکید کرد: دکتر پروانه فرزانه، پژوهشگر و دانشمند حوزه زیست شناسی بودند که دوره کارشناسی را در دانشگاه شیراز سپری کردند. دانشگاه شیراز همیشه در این حوزه بسیار مورد توجه بوده و البته هنوز هم هست. دکتر فرزانه مدرک دکتری خودرا در رشته ایمنی شناسی پزشکی از دانشگاه تربیت مدرس گرفتن کردند و در تمام مقاطع تحصیلی، دانشجوی ممتاز و رتبه برتر در رشته تحصیلی خود بودند. در عین حال در طول تحصیل، دانشجوی فعالی بوده و در تأسیس آزمایشگاه های خاص سلولی که بسیار مورد بهره برداری قرار گرفتند نقش خیلی موثر داشتند.
دکتر الهی اضافه کرد: دکتر فرزانه پس از گرفتن مدرک دکترا، به مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران ملحق شدند. وظیفه اصلی این مرکز، ذخیره کردن نمونه های زیستی با تاکید بر نمونه هایی با منشأ ایرانی، پرکاربرد و پرارزش است. این نمونه ها گردآوری، شناسایی، تعیین هویت، ثبت، نگهداری و تکثیر می شوند تا در اختیار پژوهشگران و پژوهشگران قرار گرفته و در پژوهش های مختلف استفاده شوند. در این مرکز انواع باکتری ها، ویروس ها، سلول ها، دانه ها و مولکول های زیستی مانند DNA نگهداری می شوند که همگی جزو ثروت های ملی هستند. دکتر فرزانه مسئولیت ریاست بانک سلول های انسانی و جانوری را برعهده گرفت و از سال ۱۳۸۶ تا زمان درگذشت شان در سال ۱۳۹۹، در این مرکز فعالیت داشتند.
توجه ویژه به آموزش پژوهشگران و دانش آموزان
استاد دانشکده زیست شناسی دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: در قالب مواردی با منشأ انسانی و حیوانی، علاوه بر فعالیتهای فوق، فعالیتهای پژوهشی مختلفی همچون اصلاح نژاد، ایجاد جانوران تراریخت، طرح های حفاظت از گونه های باارزش و در معرض یا در خطر انقراض همچون اسب کاسپین، شتر دوکوهانه، گاو سیستان و یوزپلنگ تحت سرپرستی و با مدیریت دکتر فرزانه انجام می گرفت. بُعد دیگر شخصیت علمی دکتر فرزانه، توجه به بحث آموزش بود که در این عرصه، علاوه بر آموزش پژوهشگران دانشگاه ها و مراکز پژوهشی، توجه ویژه ای نیز به آموزش دانش آموزان داشتند تا در آنها نسبت به مسایل زیستی دغدغه و علاقه ایجاد نماید.
برنده اولین جایزه فرزانه تاکید کرد: دکتر فرزانه بعد از تحمل سال ها درد و رنج ناشی از بیماری، تیرماه سال قبل (۱۳۹۹) دارفانی را وداع گفت. با بررسی ابعاد مختلف زندگی ایشان بخصوص مشکلات گوناگون ناشی از بیماری و در عین حال تلاش و پشتکار منحصربفرد ایشان در مقابله با تمامی مشکلات و سختی های موجود، باید به این باور برسیم که هیچ موضوعی نباید فرد را عقب نگه داشته و مانعی سد راه پیشرفت و ترقی او باشد.
یکی از مهم ترین نکاتی که در خلال این گفت وگوها بیشتر از همه جلب توجه می کند، تاکید بر این مورد است که زندگی، عرصه رویارویی با چالش های مختلف است و انسان، همیشه در معرض امتحان های الهی (بیماری، فقر، سختی و…) قرار دارد؛ پیمودن این مسیر سخت، غلبه بر مشکلات مختلف و رسیدن به این باور که هرچه از “دوست” رسد نیکوست، نیازمند “پروانه” بودن و “فرزانه” شدن است.
برای آشنایی بیشتر با شخصیت زنده یاد دکتر “پروانه فرزانه”، خواندن کتاب سلول های بهاری، حاوی خاطرات “حسین بهاروند”(همسر دکتر فرزانه) را پیشنهاد می نماییم.
گر جهان آتش بگیرد پیش و پس نیستم آخر کم از پروانه ای
خویش بر آتش زنم پروانه وار یا بسوزم یا شوم فرزانه ای (عطار)
منبع: agrobot.ir