به گزارش ربات کشاورز معاون اسبق وزارت علوم معتقد است: هم اکنون اگر هر محصولی همراه با فناوری نباشند، محکوم به فنا است. هم اکنون در دنیا دعوا، دعوای علم است. هم اکنون اقتصاد، حکومت، مدیریت و… بر مبنای دگرگونی مفاهیم پایه علمی و دگرگونی مفاهیم پایه پژوهشی، شکل گرفته است.
به گزارش ربات کشاورز به نقل از ایسنا، دکتر وحید احمدی در گفت وگویی درباره اقتصاد پژوهش و مشکلات آن که در رسانه «بوم» جهاد دانشگاهی انتشار یافته است، به «تاثیرات اقتصاد بر پژوهش و تاثیرات پژوهش بر اقتصاد » پرداخت و اظهار داشت: در دنیا در مورد پژوهش و اقتصاد پژوهش تغییر دیدگاه و شیفت پارادایم صورت گرفته است.
وی تشریح کرد: در گذشته ما علم را برای علم می خواندیم و دانشگاه ها اصلا خودشان را با مسائل اقتصادی تطبیق نمی دادند و می گفتند ذهن دانشمند متفاوت از این زمینه ها است و دانشمند نباید در مورد مسائل اقتصادی صحبت کند. هم اکنون شاهدیم که چندین دهه است که در دنیا دگرگونی عظیمی دراین زمینه رخ داده است. هم اقتصاد تغییر کرده و مبانی علمی در آن رسوخ پیدا کرده و اقتصاد دانش بنیان و علمی شکل گرفته و هم علم مبانی اقتصادی را پذیرفته و به سمت علم اثرگذار و علمی که بتواند زندگی مردم را تغییر دهد، رفته است.
معاون اسبق پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به اهمیت سرمایه های نامشهود و سرمایه های علمی اظهار داشت: بسیاری از کشورهایی که در گذشته روی سرمایه های مشهود مثل نفت، طلا و معادن سرمایه گذاری می کردند، امروزه روی سرمایه های نامشهود سرمایه گذاری می کنند و بالای ۹۰ درصد از اقتصاد کشورهای توسعه یافته اقتصاد مبتنی بر علم و سرمایه های علمی مانند پتنت ها، اختراعات، تکنولوژی و دانش فنی است.
وی با اشاره به اینکه دانشگاه استنفورد بعنوان یک نهاد اقتصادی بزرگ و اثرگذار در دنیا شمرده می شود اظهار داشت: کشورهای توسعه یافته مدت ها است که از مرحله پژوهش برای پژوهش گذشته اند.
وی اشاره کرد: هم اکنون اگر هر محصولی همراه با فناوری نباشند، محکوم به فنا است. هم اکنون در دنیا دعوا، دعوای علم است. هم اکنون اقتصاد، حکومت، مدیریت و… بر مبنای دگرگونی مفاهیم پایه علمی و دگرگونی مفاهیم پایه پژوهشی، شکل گرفته است.
وضعیت ایران در عرضه و تقاضای پژوهش
دبیرکل سابق شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری با تشریح نگاه پژوهش و اقتصاد پژوهش در ایران اظهار داشت: حدود ۱۵-۱۶ سال است که ما وارد دگرگونی این تفکر شده ایم. در دهه اول انقلاب ما صرفا فقط یک دانشگاه آموزشی معمولی داشتیم و دانشگاه های ما از قبل انقلاب بیشتر در مقطع کارشناسی سرمایه گذاری می کردند. دهه دوم کمی دگرگونی صورت گرفت و دهه سوم ما وارد عرصه دانشگاه پژوهش محور و مقاله و.. شدیم. همزمان با برنامه سوم و چهارم توسعه. همزمان با برنامه پنجم وارد بحث های فناوری، شکل گیری پارک های علم و فناوری و صندوق دانش بنیان و… شدیم. در این دوره شروع اقتصادی نگاه کردن ما به مبحث علم بود و چارچوب ها تغییر پیدا کرد.
وی اضافه کرد: در این زمان پارک ها شکل گرفتند، بعد مراکز رشد و مباحثی مانند ارتباط با صنعت و دفاتر آنها در دانشگاه ها و شکل گیری قوانین در حدود سال ۱۳۹۲ آغاز شد. ازاین رو ورود ما به این عرصه خیلی جدید نیست. حتی قوانین در ارتباط با مالکیت فکری در سال ۱۳۹۵ بطور جدی و قانون مقابله با تقلب و.. شکل گرفت و البته هنوز ما قانون درستی برای مالکیت فکری نداریم و دراین زمینه گرفتار مشکل هستیم.
معاون اسبق پژوهش و فناوری وزارت عتف افزود: خیلی از افراد معتقد بودند که بحث تقلب برای ما خیلی جدی است و من می گفتم ما قانونی دراین زمینه نداشتیم! با تک ماده ای که در سال ۱۳۹۵ دراین زمینه تصویب گردید، خوشبختانه ما وارد این عرصه شدیم. ما هنوز با شرایط ایده آل فاصله داریم و نگرشی که ما به پژوهش داریم، هنوز نگرش هزینه ای است و بزرگ ترین معضل ما این است.
احمدی ضمن تشریح نظام عرضه و تقاضا در اقتصاد پژوهش، عنوان کرد: در دنیای عرضه ما خیلی مشکلی نداریم. چون دانشگاه ما برای ورود به این عرصه آمادگی دارد؛ هرچند امکان دارد برخی مقاومت داشته باشند. ولی هم اکنون نظام تحصیلات تکمیلی، پست داک ها و نظام ارتقا و ارزشیابی اساتید تغییر کرده است. قبلا ارزشیابی ها فقط مقاله محور بود ولی هم اکنون پروژه با صنعت، شرکت دانش بنیان و… برای گرفتن امتیاز تعریف شده است.
اغلب اساتید به دنبال پروژه هستند
وی اشاره کرد: ما از نظر علمی، استاد و دانشجو ظرفیت بالایی داریم و وضعیت ما در عرضه خیلی بهبود پیدا کرده است اما اغلب اساتید دنبال پروژه هستند و نمی توان گفت اساتید از پروژه فراری اند! داشتن پتنت، ثبت اختراع و حتی میزان اثرگذاری اجتماعی، برای اساتید امتیازات و حتی درآمد دارد. زمینه این مسائل در دانشگاه ها برقرار است. ولی در زمینه تقاضا اگرچه اقداماتی انجام شده، گرفتار مشکل هستیم و با ایده آل خیلی فاصله داریم.
دبیرکل سابق شورای عالی عتف با اشاره به اینکه «نظام اقتصادی ما، اقتصاد رقابتی نیست» تشریح کرد: چیزی که برای دنیای غرب، آمیختگی و درهم تنیدگی اقتصاد و پژوهش، رشد اقتصادی و رشد علمی را فراهم نموده، اقتصاد آزاد بود.
وی با اشاره به اهمیت اقتصاد آزاد، افزود: در گذشته بسیاری از کشورها از ما عقب تر بودند ولی هم اکنون متاسفانه سرمایه گذاری شان در بخش پژوهش خیلی بیشتر از ما است. علت آن اقتصاد آزاد و مدیریت اقتصادی درست آن هاست. هم اکنون بعضی از کشورهای حوزه خلیج فارس، آب ندارند ولی روی صنایع آب شیرین کن سرمایه گذاری وسیع کردند و برخی از آنها از روی سرمایه گذاری بر روی نفت درحال سرمایه گذاری انرژی تجدید پذیر و خورشیدی هستند. این یعنی اقتصاد و پژوهش در هم تنیده است.
احمدی اظهار داشت: ما می گفتیم اقتصاد ما نفت محور است و ما گرفتار نفرین شیطان شده ایم! ولی در کشورهای دیگر مثل نرورژ از نفت هم درست و مبتنی بر علم استفاده می نمایند. ما در زمان مهندس زنگنه توانستیم قراردادهایی ببندیم تا بتوانیم یک درصد استخراج نفتمان را افزایش دهیم.
وی تشریح کرد: اگر ما تقاضا را داشته باشیم و تقاضا به دانشگاه بیاید، می توانیم ارزش افزوده تولید نماییم. اگر تکنولوژی استخراج نفت را بهبود دهیم، ارزش افزوده تولید می نماییم. تکنولوژی های ما قدیمی است اگر پروژه از معادن مس، خودرو، نفت، فولاد، مخابرات، بهداشت، علوم انسانی، بسیاری از ناهنجاری های اجتماعی، اقتصاد و حاکمیت شهری، قوه قضائیه، نظام خانه داری و… به دانشگاه بیاید، شرایط می تواند تغییر کند.
انتقاد از نگاه قطره چکانی به پژوهش
وی مجدداً اشاره کرد: تغییر نگاه در نظام علمی و پژوهشی اتفاق افتاده ولی در تفکر مدیران برنامه ریزی کلان نیازمند تغییر هستیم.
دبیرکل سابق شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به اینکه یک بخش از نگاه اقتصاد پژوهشی این است که چگونه برای پژوهش سرمایه گذاری نماییم، عنوان کرد: رهبری، برنامه پنجم و ششم توسعه و…، همه می گویند که چهار درصد از تولید ناخالص ملی باید صرف پژوهش شود؛ ولی این اتفاق نمی افتد.
وی نگاه قطره چکانی به پژوهش را تفکر تخریبی دانست و اظهار داشت: اگر به یک درخت بد آب دهید و یا آب ندهید، هیچ تفاوتی نمی کند و فایده ای ندارد.
معاون اسبق پژوهش و فناوری وزارت عتف عنوان کرد: صنایع دفاعی چون از تکنولوژی خارج از کشور نمی توانند استفاده کنند، از توانمندی داخلی خوب استفاده کردند. در دهه اول انقلاب تا سال ۱۳۶۶-۱۳۶۷ تحقیقات از کپی سازی آغاز شد ولی نظام مند نبود.
وی اظهار داشت: به اعتقاد من قسمت هسته ای و نظامی دیسیپلین و سلسله مراتب دارند و از بالا به آنها دیکته می شود که باید به چه سمتی بروند. همینطور آنها از بیرون نمی توانستند نیازهایشان را تأمین کنند، بنا بر این توانستند با دانشگاه ها همکاری بهتر همکاری کنند. ولی در بخش های دیگر که ارتباطات باز بود و نیازها از خارج تأمین میشد و قوانینی نداشتیم که سازمان ها از بودجه خود صرف پژوهش کنند، این ارتباطات شکل نگرفت.
احمدی افزود: در سالهای اخیر توانستیم قوانینی بیاریم که دستگاهها درصدی از بودجه را صرف اعتبارات پژوهشی کنند. بگذریم از اینکه چقدر این کار انجام می شد و چقدر می توانستیم گزارش بگیریم که این کار انجام شده یا خیر! ما در این خصوص گزارش های درستی نداشتیم.
این استاد دانشگاه با اشاره به اهمیت سرمایه گذاری ریسک پذیر در تحقیقات اظهار داشت: سرمایه گذاران، بانک ها، نظام اقتصادی و دولت ما چنین کارهایی را بلد نیستند و نمی توانند به جوانی که مثلاً یک اپلیکیشن در یک زمینه ای طراحی نموده، اعتماد کنند. در غرب این کار را می کنند.
وی افزود: این تفکر باید وجود داشته باشد که از هر سرمایه گذاری امکان دارد یکی، جواب بدهد. ما هنوز عدم قطعیت در اقتصاد را هنوز نپذیرفتیم. هنوز اقتصاد ما کاملاً سنتی است. یک روش این است که محصول آماده را بخرید، روش دیگر این است که از ابتدا برای توسعه و یا ایده اولیه سرمایه گذاری شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به اینکه «هنوز نگرش به پژوهش نهادینه نشده»، عنوان کرد: بعضی می گویند ما اینقدر برای رساله ها پول دادیم ولی چیزی برای ما بیرون نیامد! ما باید نگرش ۱۰ درصدی داشته باشیم. ما آنقدری سرمایه گذاری نکردیم که انتظار پاسخ داشته باشیم. ولی هر جا که سرمایه گذاری کردیم مثلا در صنایع دفاعی، هسته ای، هوا فضا، نانو، سلول های بنیادی و… نتیجه گرفتیم.
احمدی اظهار داشت: ما دو سه سال قبل دیداری با مسئولین وزارت علوم آلمان برای سیاستگذاری های کلان آنها در امور پژوهشی داشتیم. ما ساختاری مشابه آنرا در وزارت عتف داریم ولی عملاً شورای عتف برای امور پژوهشی سرمایه گذاری نمی کند.
وی افزود: نقشه جامع علمی کشور، گام بزرگی بود. ولی آن زمان ما هنوز ابتدای کار بودیم و هم اکنون باید بازبینی جدی شود و ناظر به ضمانت اجرایی شود. ما در قانون گذاری ها معمولا آمال و آرزوهایمان را مطرح می نماییم و به حقیقت ها توجه نداریم. آمال و آرزوها معمولا حقیقت پیدا نمی کنند!
احمدی درباره اینکه چرا اگرچه هدف گذاری های ما در مورد یک یا دو درصد از تولید ناخالص داخلی برای پژوهش، عملی نشده، مبادرت به هدف گذاری چهار درصد GDP کردیم، اظهار داشت: افرادی که می خواهند برنامه بنویسند، این طور عمل می کنند که هدف را چهار درصد می گذارند تا لااقل یک پنجم یا یک دهم آنرا بدهند! عددهایی که دستگاهها می دهند، غیر واقعی است و نظام چانه زنی وجود دارد.
همه پُز پژوهش را می دهند!
دبیرکل سابق شورای عالی عتف در پاسخ به این پرسش که چرا صدای پژوهش در دالان سیاست انقدر ضعیف است و صدای آن شنیده نمی شود؟، اظهار داشت: همه پُز پژوهش را می دهند! هر که سخنرانی می کند به رتبه های اسکوپوس، ISI، تعداد دانشگاه ها و… اشاره می کنند. اما موقعی که می خواهیم نظام انگیزشی را ایجاد نماییم، حقوق اساتید می شود ۶۰۰-۷۰۰ دلار!
وی افزود: از یک طرف دیگر؛ به خاطر تحریم ارتباطات بین دولت ها از بین رفته است. تحریم ها سبب شده نه کنفرانس بتوانند بروند، نه پروژه ای بگیرند و… هم اکنون ترکیه به سبب حضور در اروپا و سیاست های خاص از پروژه های اروپا و… استفاده می نماید.
احمدی با اشاره به اینکه «اقتصاد ما به خاطر این درحال افول است که دنیای اقتصاد بیرون را نشناختیم و نتوانستیم خودمان را با آن سازگار کنیم»، اظهار داشت: ما سرمایه گذار خارجی نداریم، ارتباطات بین المللی نداریم، استادانمان نمی توانند با بیرون رفت و آمد کنند، استاد خارجی نمی تواند بیاید و این فضایی است که به خاطر تحریم ها به وجود آمده است. نمی گویم مقصر ما هستیم ولی به هر حال شرایط این گونه است.
وی اضافه کرد: ما در اقتصاد پژوهش یا سرمایه گذاری برای پژوهش و پژوهش اقتصادی یا پژوهشی که منجر به تحول اقتصادی شود، گرفتار مشکل هستیم. چون نظامی که بر پژوهش حاکم است، همان نظامی است که حاکم بر اقتصاد است. باید سرمایه گذار خارجی، ارتباط بین المللی و.. وجود داشته باشد.
معاون اسبق پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با عنوان اینکه «می گویند دولت باید در پژوهش سرمایه گذاری کند؛ ولی همه جای دنیا همینطور است که دولت می گوید، توان من همین قدر است و بیشتر نمی دهد!»، اظهار داشت: دانشگاه هاروارد، استنفورد و… هم ۳۰ تا ۴۰ درصد دولتی است، مقداری از آن در ارتباط با شرکت هایی است که دارند، بقیه آن از حمایت های بیرونی است. برای اقتصاد پژوهشی و پژوهش اقتصادی درست باید هر دو این نظامها را بر مبنای نظام نوین جهانی هماهنگ نماییم. در غیر این صورت فقط کپی کاری می نماییم.
وی در مورد چالش های اصلی نظام پژوهش در کشور، به اهمیت مطالعات فنی قبل از سیاستگذاری اشاره نمود و اظهار داشت: ما در سیاستگذاری هایمان فارغ از مسائل سیاسی باید حداقل ۵ تا ۱۰ درصد برای مطالعات فنی موضوع، بودجه بگذاریم. ما معمولا این مطالعات را نداریم. من در چند برنامه حضور داشتم، در لحظات آخر می گویند باید برنامه کوتاه باشد، نمی توانیم جزئیات را وارد نماییم و…. ما معمولا اسناد پشتیبان قوی نداریم. همیشه ضرب الاجلی و با فشارهای بیرونی کار انجام می شود.
احمدی نبود سیستم نظارتی و ضمانت اجرا در برنامه ها و عدم هماهنگی در بخش های مختلف را دیگر چالش های نظام پژوهش عنوان نمود.
دبیرکل سابق شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری همینطور قسمت عمده چالش ها را چالش تأمین اعتبار و مدیریت تأمین اعتبار دانست و تشریح کرد: تامین اعتبار معمولاً غیر واقعی انجام می شود. کجای دنیا بودجه پیشبینی شده، تحقق پیدا نمی کند ولی برنامه و اهداف می تواند تحقق پیدا کند؟! ما یا نباید بودجه ببندیم، یا باید سقف آمال و آرزوهایمان را پایین بیاوریم و نگوییم می خواهیم رتبه اول منطقه شویم! یکی دیگر از مشکلات ما این است که نمی توانیم اولویت بندی نماییم. در همه چیز می خواهیم اول باشیم!
وی در انتها این نشست عنوان کرد: این حرف های اقتصادی و پژوهشی باید مطرح شود. نقدها باید انجام شوند و نگرش ها فارغ از مسائل دیگر مطرح شوند. باید مشخص شود که به چه روشی می خواهیم جلو برویم. هم اکنون پژوهشها بدون مرز است و اگر از پژوهشها استفاده نکنیم و سرمایه گذاری نکنیم، دیگران از آن استفاده می نمایند. در دهکده جهانی علمی و فارغ از مرز هم اکنون به این صورت است که استاد این جا نشسته ولی شریک در یک پروژه در آن سر دنیا است و شما که باید از آن استفاده کنید، متوجه نمی شوید!
منبع: ربات کشاورز