به گزارش ربات کشاورز، قزوین عضو هیأت مدیره مؤسسه توسعه پایدار و محیط زیست اظهار داشت: مدیریت نظام های میراث کشاورزی اغلب در دست کشاورزان خانوادگی و کوچکی است که بیش از ۸۰ درصد غذای دنیا را تولید می کنند. جوامع بومی شکل دهنده نظام های میراث کشاورزی برای حفظ استقلال و خودکفایی در امر تولید غذا، انواع مختلفی از روش ها و راهبردهای پایدار را به کار گرفته اند و علاوه بر تولید غذای سالم و کافی در تامین امنیت غذایی نیز نقش آفرینی می کنند.
مائده سلیمی در گفت و گو با ایسنا درباب نظام های میراث کشاورزی، اظهار داشت: حضور انسان در طبیعت و شروع فعالیت کشاورزی منجر به تغییراتی در بوم نظام های طبیعی شده است و این مساله سبب شده تا در سرتاسر جهان چشم اندازها و نظام های کشاورزی مختلفی شکل گیرد که به آنها نظام های میراث کشاورزی گفته می شود. این نظام ها در اثر تعامل پایدار نسل های پی درپی کشاورزان، صیادان، دامداران و عشایر با طبیعت پیرامون بوده و با تاکید بر تجربه، خرد جمعی و دانش بومی مردمان بومی و جامعه بومی و محلی شکل می گیرد و حفاظت می شود.
وی افزود: در حقیقت نظام میراث کشاورزی به مفهومی چند لایه و تکامل یافته اشاره دارد که ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، اکولوژیکی، کشاورزی بوم شناختی، سیاسی و کالبدی را در بر می گیرد. در کشور ایران به سبب سابقه تاریخی کشاورزی از یک سو و تنوع فرهنگی، اقلیمی و محیطی از طرف دیگر نظام های میراث کشاورزی گوناگونی وجود دارد که بیشتر آنها نشان دهنده نبوغ انسان برای تولید غذا و برطرف نمودن نیازهای معیشتی و زیستی خود در یک منطقه خشک و نیمه خشک است.
اگرواکولوژیست و کارشناس مناظر میراث کشاورزی اظهار داشت: نظام های میراث کشاورزی تولید کننده غذا و نیازهای انسان و تامین کننده معیشت آنها در سطوح محلی و ملی هستند و همگی نظام های کشاورزی بوم شناخت و هوشمندانه ای هستند که از مدیریت و حفظ تنوع زیستی و منابع آب و خاک بهره می برند و علاوه بر تولید غذا و کالاهای مختلف، خدمات اکوسیستمی متنوعی را ارائه می دهند و در تامین امنیت غذایی نقش مهمی دارند. این نظام ها نه فقط به خَلق منظرهای بسیار برجسته ای منتج شده اند، بلکه سبب شدند که تنوع زیستی کشاورزی و دانش بومی کشاورزان با اکوسیستم های مختلف انطباق پیدا کند.
وی بیان کرد: نظام های میراث کشاورزی بر حفاظت و بهره برداری از آب، خاک و تنوع زیستی تاکید دارد و با راندمان از نظام های زیست فرهنگی متنوع همچون نظام های همیاری از مزایای خرد جمعی برای مدیریت پایدار این منابع بهره می برد. این نظام ها بسیار متنوع هستند و مثال هایی چون نظام های کشت چندگانه و چند اشکوبه، نظام های دارای روش های باستانی مدیریت آب و خاک، شالیزارهای سنتی، خانه باغ های چندلایه و پیچیده، نظام های عشایری و نیمه عشایری، نظام های زیرسطح آب های آزاد، نظام های کشاورزی قومی و قبیله ای، نظام های کشت محصولات و ادویه های باارزش مانند زعفران و نظام های جمع آوری و شکار را در بر می گیرند.
عضو هیأت مدیره مؤسسه توسعه پایدار و محیط زیست اضافه کرد: استفاده از تنوع زیستی کشاورزی یکی از با اهمیت ترین خاصیت های نظام های میراث کشاورزی به شمار می آید و این نظام ها درجه بالایی از منابع ژنتیکی گیاهی و دامی را در خود جای داده اند. در نظام های کشت چندلایه و چندکشتی، نظام های جنگل زراعی و نظام های پیچیده خانه باغ ها اغلب بیش از ۱۰۰ گونه زراعی در یک واحد مزرعه کشت می شود و از محصول آن برای مصارفی چون سوخت، غذای دام، دارو، مواد ساخت وساز و از همه مهمتر تولید غذا و تامین مواد مغذی خانواده استفاده می گردد.
وی افزود: نظام های مدیریت آب و خاک نیز در نظام های میراث کشاورزی منحصر به فرد بوده و نشان دهنده نبوغ مردمان بومی و جوامع بومی و محلی هر منطقه در رابطه با طبیعت و بهره گیری از پتانسیل های آن در امتداد برطرف نمودن نیازهای خود است. در چشم اندازهای میراث کشاورزی این نبوغ و نوآوری را می توان در انواع شیوه های جمع آوری آب های زیرزمینی مانند استفاده از قنات و سدهای زیرزمینی و جمع آوری جریان های سطحی ناشی از بارش باران و یا سیلاب مانند بندسارها مشاهده کرد.
تمرکز سازمان های بین المللی بر موضوع میراث کشاورزی
این کارشناس اظهار داشت: منظرهای میراث کشاورزی و نظام های سنتی آن، در اثر مدرن شدن و تغییرات حاصل از فناوری ها و روش های اقتصادی ناپایدار به سرعت درحال تخریب هستند. در دهه های گذشته با راه یافتن مفهوم توسعه پایدار در محافل بین المللی و باتوجه به جایگاه کشاورزان خانوادگی و کوچک در تولید غذای مورد نیاز مردم جهان، توجه به اهمیت و ضرورت صیانت از نظام ها و منظرهای میراث کشاورزی بالا رفته است و در پاسخ به روند جهانی تخریب کشاورزی سنتی و خانوادگی و با هدف حفاظت و بهبود کارکردها و ارزش های این شیوه کشاورزی و بمنظور دستیابی به اهداف توسعه پایدار، تعدادی از سازمان های بین المللی بر موضوع میراث کشاورزی تمرکز کردند.
وی اشاره کرد: در این بین سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (فائو) و سازمان آموزشی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) با همکاری شورای بین المللی بناها و محوطه های تاریخی (ایکوموس) سازوکارهای مختلفی را برای شناسایی، ثبت و حفاظت پویا از این میراث گرانبهای بشری به کار گرفتند. هم اکنون ارزش های ملموس و ناملموس نظام های میراث کشاورزی، تحت عنوان «چشم اندازهای میراث فرهنگی» توسط یونسکو و «نظام های میراث کشاورزی مهم جهانی (جیاهس)» توسط سازمان فائو شناسایی و ثبت می شوند و برای صیانت از آنها برنامه های حفاظتی مختلف ارائه می شود.
سلیمی اظهار داشت: هدف کلی برنامه جیاهس، شناسایی نظام های میراث کشاورزی با اهمیت جهانی و منظرهای آن و صیانت از تنوع زیستی کشاورزی و نظام های دانش آن بوسیله سرعت بخشی و ایجاد یک برنامه بلندمدت برای پشتیبانی از هر نظام و ارتقاء مزایای محلی، ملی و بین المللی آن بوسیله حفاظت پویا و مدیریت پایدار آنست. مفهوم حفاظت پویا در این ایده ریشه دارد که حفاظت تنها در بناهای تاریخی، موزه ها و جنگل های دست نخورده محقق نمی گردد، بلکه می تواند در زندگی روزمره جوامع بومی و محلی و باتوجه به نیازها و انتظارهای آنها نیز محقق شود.
وی اشاره کرد: از آنجا که نظام های میراث کشاورزی (جیاهس) نظام هایی زنده و پویا هستند که در طول زمان تکامل می یابند و بنا بر این حفاظت مطلق و جلوگیری از هرگونه تغییر و پویایی در این نظام ها موجب می شود تا پروسه تکامل مختل شود و ظرفیت سازگاری این نظام ها با شرایط جدید کم شود و این مساله می تواند لطمه پذیری و حتی زوال نظام های میراث کشاورزی را به همراه داشته باشد. در حقیقت رویکرد حفاظت پویا همیشه تلاش می کند تا با الهام از طبیعت و برمبنای فرآیندهای اگرواکولوژیکی و همین طور توجه به دانش بومی و فرایندهای اجتماعی و بدون تضعیف هویت فرهنگی و حفظ یکپارچگی عملکرد کلی نظام میراث کشاورزی را بهبود بخشد و از این طریق رفاه بیشتری را برای جامعه به ارمغان آورد.
علل اهمیت نظام های میراث کشاورزی (جیاس) در ابعاد بین المللی
این کارشناس مناظر میراث کشاورزی بیان کرد: کل نگری و چندکارکردی بودن نظام های تولید غذا در منظرهای میراث کشاورزی و جایگاه آن در تولید غذای امروز، سبب شده که توجهات ملی و بین المللی برای شناسایی، ثبت و حفاظت پویا از آنها به شکل قوی تری دنبال شود. دنیای امروز با مطالبی چون فقر، گرسنگی و سوء تغذیه، تغییر اقلیم، تخریب اکوسیستم ها، از دست رفتن تنوع زیستی، فرسایش ژنتیکی، کم آبی، خشکسالی و بیابان زایی روبه رو است و در نظام های میراث کشاورزی می توان مجموعه ای از عناصر و عوامل مختلف را در تاب آوری، سازگاری و یا کاهش اثرات این چالش ها مشاهده کرد.
وی تاکید کرد: مدیریت نظام های میراث کشاورزی اغلب در دست کشاورزان خانوادگی و کوچکی است که بیش از ۸۰ درصد غذای دنیا را تولید می کنند. جوامع بومی شکل دهنده نظام های میراث کشاورزی برای حفظ استقلال و خودکفایی در امر تولید غذا، انواع مختلفی از روش ها و راهبردهای پایدار را به کار گرفته اند و علاوه بر تولید غذای سالم و کافی برای تک تک اعضای جامعه خصوصاً زنان و کودکان و برطرف نمودن سایر نیازهای آنها، بوسیله بازارهای محلی و منطقه ای در تامین امنیت غذایی نیز نقش آفرینی می کنند.
سلیمی اشاره کرد: استفاده از تنوع زیستیِ کشاورزی غنی و به کارگیری نظام های دانش سنتی و بومی از دیگر معیارهای ارزش گذاری نظام های میراث کشاورزی مهم جهانی هستند. جوامع بومی و محلی به عنوان گروههای شکل دهنده و تکامل دهنده این نظام ها در یک نظام جامع و پایدار، به تولید غذا و سایر نیازهای خود می پردازند و با بهره گیری از روش ها و راهبردهای تاب آورانه علاوه بر حفظ اکوسیستم ها، ظرفیت سازگاری خودرا در مقابل تغییر اقلیم، شرایط آب و هوایی سخت، خشکسالی، سیل و سایر بلاها تقویت کرده و به تدریج کیفیت زمین و خاک را نیز بهبود می بخشند.
وی اضافه کرد: همین طور در نظام های جیاهس مدیریت منابع طبیعی با تاکید بر نظام های دانش بومی در جریان است و در همین راستا مجموعه ای از روش ها و فناوری های بومی برای حفاظت و استفاده پایدار از تنوع گونه ای و ژنتیکی و همین طور آب و خاک شکل گرفته است. این روش ها در طول زمان به کار گرفته شده اند و با شرایط سخت محیطی و اقلیمی و همین طور نیازهای اجتماعی و فرهنگی آن سازگار شده اند. استفاده از این نظام های دانش بومی موجب می شود تا ظرفیت سازگاری و تاب آوری در مقابل مخاطرات در رابطه با تغییر اقلیم افزایش یابد و مدیریت و حفاظت پایدار از اکوسیستم های خشکی و دریایی ساحلی صورت گیرد.
عضو هیأت مدیره مؤسسه توسعه پایدار و محیط زیست در آخر اظهار داشت: علاوه بر این سازمان های اجتماعی، نظام های فرهنگی و مداخلات اجتماعی کشاورزان از دیگر فاکتورهای مهم ادامه و پایداری نظام تولید در در نظام های میراث کشاورزی هستند. نظام های ارزش و سازمان های اجتماعی موجود در این نظام ها با بهره گیری از خرد جمعی یک شیوه مدیریتی پایدار را به کار می گیرند و در این نظام حدودا تمام اعضای جامعه از مزایای این نوع مدیریت منفعت می برند و تسهیم منافع به گونه ای عادلانه صورت می گیرد.
منبع: agrobot.ir